جمع آوري و حمل و نقل زباله هاي شهري
بهداشت محيط، مديريت، زباله
بيان مسئله
توجه به محيط زيست و حفظ سلامتي انسان و كليه موجودات كره زمين يكي از اصول اساسي در بقاي زندگي و استفاده از مواهب خدادادي است كه به وفور در اختيار ما قرار دارد. كنترل آلودگي‌هاي محيط ازجمله مواد زايد جامد، بخش مهمي از اين وظيفه را تشكيل مي‌دهد كه با توجه به اصول و موازين بهداشتي اقتصادي جايگاه ويژه اي را در علوم و فنون جديد به خود اختصاص داده است. بدين لحاظ در اين مجموعه سعي خواهد شد تا درحد امكان مواردي همچون اهميت مسئله، شناخت و طبقه بندي مواد، سيستم‌هاي جمع آوري و حمل و نقل و روش‌هاي دفع مواد به وضوح مورد توجه قرارگرفته و در اختتام، مبادرت به ارائه راه كارهاي اساسي در جهت بهبود شرايط و بهينه سازي تكنولوژي موجود در مديريت مواد زايد جامد كشور نمايد كه در صورت اعمال، بازتاب آن تاثير اساسي در حفظ بهداشت و سلامت محيط زيست جامعه ما خواهد داشت.
مقدمه
در كشور ما ايران با محاسبه 800 گرم زباله سرانه، هر روزه بالغ بر 50000 تُن مواد زايد جامد توليد مي‌شود كه در مقايسه با ساير كشورهاي جهان با 292 كيلوگرم زباله هر نفر در سال در حد متعادلي قرار گرفته است، لكن ازدياد جمعيت و توسعه صنعت به گونه اي كه در برنامه سوم جمهوري اسلامي ايران مطرح است موجبات ازدياد مواد زايد جامد و بالطبع تغييرات فيزيكي ـ شيميايي آنها را بوجود مي‌آورد به طوريكه برنامه هاي جمع آوري و دفع زباله موجود جوابگوي نيازهاي اين بخش ازكار نخواهد بود. امر جمع آوري، دفع، بازيافت و اصولا مديريت مواد زايد جامد در ايران با توجه به نوع و كيفيت زباله هاي ايران تفاوت فاحشي با ساير كشورهاي جهان دارد، لذا بكارگيري هر گونه تكنولوژي بدون شناخت مواد و سازگاري عوامل محلي كار ارزنده اي نيست. وجود 70 درصد مواد آلي قابل كمپوست و بيش از 40 درصد رطوبت در زباله هاي خانگي از يك سو و تفاوت فاحش آب و هوا و شرايط زيست در مناطق مختلف كشور با سبك و فرهنگ منحصر به خود از سوي ديگر خود دليلي بر عدم استفاده بي رويه از تكنولوژي‌هاي وابسته به خارج است، تجربه سال‌ها ركود در عمل آوردن كمپوست و پرداخت هزينه هاي گزاف جمع آوري و دفع زباله كه تنها براي شهرهاي مختلف كشور روزانه حدود20%بودجه شهرداري‌ها را تشكيل مي‌دهد نشانگر اهميت اين مسئله در برنامه هاي محيط زيست كشور است.
توجه به امر بهداشت و سلامت جامعه و رعايت جنبه هاي پيش‌گيري قبل از درمان بدون توجه به سيستم‌هاي جمع آوري و دفع مواد زايد كه مسبب اصلي آلودگي در شهرها و روستاهاي كشور است، امكان پذير نيست. اشاعه بيماري كيست هيداتيك، بروز گهگاه وبا، انواع بيماري‌هاي پوستي همچون ليشمانيوز و سلسله بيماري‌هاي سرطان‌زا و سكته هاي نابهنگام در جوامع كنوني كه معمولا به مواد فساد پذير و پس مانده هاي شيميايي محيط زيست نسبت داده مي‌شود ماحصل تداخل صدها نوع مواد سمي و عفونت‌زا با زباله هاي شهري و انتشار آنها در آب، خاك و هواي زندگي روزمره ماست. عليهذا به منزله بهبود مديريت مواد زايد جامد و اجراي اهداف بهداشتي اقتصادي كشور گفتار حاضر به صورت فشرده، كلياتي از موارد آلودگي و طبقه بندي مواد زايد جامد را با توجه خاص به سيستم‌هاي جمع آوري، دفع و بازيافت مواد، مورد بحث قرار مي‌دهد كه اميدوار است مورد توجه علاقمندان بويژه دانشجويان عزيز و مسئولين محترم بهداشت محيط كشور قرار گيرد.
جایگاه های موقت زباله
اصولا وجود جایگاه های موقت زباله بهداشتی و اقتصادی نیستند. ازدیاد هزینه های بارگیری مکرر زباله و افزایش زمان مانده زباله در این گونه اماکن ایجاب میکند که نسبت به حذف و یا بهداشتی نمودن آنها اقدام شود.
توپوگرافی مناطق مختلف شهری در کشور ما به طریقی است کهدر سیستمهای جدید نمی توان استفاده از جایگاه های موقت را از نظر دور داشت. در شهرهای جدید که بافت شهری در محله ها برای حرکت و بارگیری کامیون های زباله کش مناسب است به ایستگاه های موقت نیازی نیست و باید زباله بوسیله کامیون های ویژه مستقیما از محل تولید(در منازل) به محل های دفع ایستگاه های انتقال و یا ترمینال های زباله منتقل شوند. ولی در کوچه پس کوچه ها و اماکن قدیمی ایجاد جایگاه های موقت به طوری که با تکنولوژی مناسب و طبق موازین بهداشتی طراحی و ساخته شده یاشند بسیار ضرورت دارد.
چایگاه های موقت زباله در اماکن شیب دار:
این گونه ایستگاه ها را می توان در اماکنی که دارای سطح شیب مناسب هستند ساخته شده و به طریقی طراحی گردند که وسایل و لوازم جمع آوری اعم از چرخ زباله ، وانت، گاری های دستی و.. بتوانند زباله را مستقیما به داخل کامیون های زباله تخلیه نمایند. بدیهی است انتخاب محل و گلکاری و درختکاری اطراف جایگاه ونیز تعبیه چاه فاضلاب با سرویس منظم پاکسازی و شستشو از جمله ضوابطی است که انجام آن در این گونه اماکن ضرورت کامل دارد.
بدیهی است که طرح و نقشه و سبک ساختمان این چایگاه ها با توجه به امکانات فنی وهزینه های مورد نظر بر اساس تکنولوژِ سازگار در منطقه برنامه ریزی خواهد شد.
استفاده از تریلر یا واگن های ویژه :
در این روش به جای ساختمان ایستگاه موقت ار رمک یا تریلر هایی که دارای شاسی کوتاه هستند استفاده می شود. بدین ترتیب ماموران شهرداری یا مردم زباله های خود را به این گونه تریلر ها یا واگن ها که دارای حجم مناسب هستند منتقل می کنند تا پس از پر شدن توسط تراکتور،وانت ویا هر وسیله دیگر به ایستگاه های انتقال حمل شده و در ماشین آلات بزرگتری بارگیری گردند.داشتن سرپوش مناسب ،شاسی کوتاه، سرویس و شستشوی منظم و از همه مهمتر تخلیه مرتب این جایگاهها طبق یکبرنامه اصولی از ضروریات اولیه استفاده از این روش است.
دستور‌العمل تفکیک، جمع‌آوری و نگهداری موقت پسماندهای پزشکی
تعریف و طبقه‌بندی:
پسماندهای بهداشتی درمانی شامل کلیه پسماندهای تولیده شده به وسیله مراکز و مؤسساتی از قبیل بیمارستان‌ها، مراکز بهداشتی درمانی، آزمایشگاه‌های تشخیص طبی و تحقیقاتی و سایر مراکز مشابه است.
پسماندهای تولید شده به وسیله مرکز فوق شامل دو دسته عمده زیر است:
گروه 1- پسماندهای خطرناک که خود به چهار دسته زیر تقسیم می‌شوند:
الف) پسماندهای عفونی شامل:
- کلیه پسماندهای آلوده به خون و فرآورده‌های خونی
- کلیه پسماندهای مربوط به آزمایش‌های تشخیص طبی و تحقیقات پزشکی
- پسماندهای پاتولوژی
- کلیه ترشحات و پسماندهای آلوده به ترشحات بیماران عفونی
- کلیه مواد و وسایلی که با بیمار عفونی تماس داشته‌اند
- کشت‌های بیولوژیک و محیط‌های کشت
- پسماندهای اتاق‌های ایزوله
- پسماندهای بخش‌های دیالیز
- پسماندهای ناشی از جراحی و اتوپسی
- اعضا و اندام‌های قطع شده و جنین
ب) پسماندهای شیمیایی شامل زباله‌های دارویی و مواد شیمیایی، ویال‌های نیمه پر و پر دارویی، ترمومتر‌های شکسته، معرف‌های آزمایشگاهی، دارو‌های ثبوت و ظهور فیلم و ... و هرگونه زباله منتج‌شده از تشخیص، درمان و مراقبت بیماران تحت شیمی درمانی (اعم از ست‌های سرم، کیسه‌های ادرار، سوند، کیسه‌های استوما)
ج) پسماندهای نوک تیز و برنده شامل سرسوزن، تیغ بیستوری و اره، اسکالپل، لانست، انواع آنژیوکت، شیشه‌های شکسته سرم و فرآورده‌های خونی و دارویی و هرگونه وسیله یک‌بار مصرف تیز و برنده که در تشخیص و درمان و مراقبت بیماران استفاده شده است
د) پسماندهای رادیواکتیو شامل کلیه پسماندهای تولیدشده در مراکز پزشکی هسته‌ای
گروه 2- پسماندهای معمولی یا شبه‌خانگی که به طور عمده از کار‌کرد‌های خدمات اداری و عمومی این مراکز تولید می‌شود و شامل زباله‌های آشپزخانه، آبدار‌خانه، قسمت اداری مالی، ایستگاه‌های پرستاری، باغبانی و از این قبیل است.
ذخيره ونگهداري موقت زباله های بیمارستانی
- محل ذخيره ونگهداري موقت بايد درداخل بيمارستان طراحي شود .
- پسماندهاي معمولي وخطرناك درون كيسه زباله يا سطح زباله بايد در محلي جدا از هم در اتاقي با ا ندازه مناسب حجم پسماند هاي توليد شده ودفعات گرد آوري در محل ذخيره انباشته شوند .
- جز در مواردي كه د رمحل موقت نگهداري سردخانه وجود داشته باشد مدت انباشتن پسماندها ( يعني فاصله بين توليد وتصفيه يا دفع نهايي آن ) نبايد از مدتهاي مشروح ذيل بيشتر شود :
- درمنا طق معتدل 72 ساعت در زمستان
- 48 ساعت در تابستان
- درمنا طق گرم 48 ساعت در زمستان
- 24 ساعت در تابستان
محل نگهداري موقت زباله بايستي داراي شرايط زير باشد :
- داراي كف نشت نا پذير ومحكم داراي امكانات تخليه وزهكشي خوب باشد ونظافت وگندزدايي آن به آساني وبصورت مستمر انجام گردد .
- داراي سيستم آب گرم وسرد براي تميز كردن محل باشد .
- بايد به‌آساني در دسترس كاركنان شاغل در كارهاي مربوط به زباله ها ( نيروهاي خدماتي ) بوده وارتباط مناسب با بخش ها داشته باشد .
- امكان قفل كردن ورودي آن به منظور جلوگيري از دستيابي اشخاص غير مجاز فراهم باشد .
- وسيله نقليه گرد آوري پسماندها به راحتي به محل ذخيره دسترسي داشته باشد .
- در مقابل تابش آفتاب حفاظت داشته باشد .
- دور از دسترس جانوران ، حشرات وپرندگان باشد .
- روشنايي آن خوب باشد وحداقل داراي تهويه باشد.
- نبايد درجايي نزديك به انبار مواد غذائي تازه يا محل آشپزخانه باشد وحتي الامكان از آشپزخانه دور باشد .
- تجهيزات تميز كاري ، لباس حفاظتي ، كيسه زباله وظروف گرد آوري زباله فراهم ود رمحل نزديك به منطقه ذخيره كه دسترسي آسان دا شته باشد موجود باشد .
- جهت نگهداري انواع زباله بيمارستاني قسمت بندي وعلامت گذاري شده باشد .
- تحت نظارت بهداشتي وايمني كامل باشد .
- محل بايد محصور ومسقف وبوسيله علامت يا تابلوي مخصوص هشدار دهنده مشخص شده باشد .
دفع زباله هاي بهداشتي درما ني:
- مواد زائد جامد معمولي يا شبه خا نگي : همراه مواد زائد جامد خانگي از طريق سيستم عمومي بطور روزانه توسط سازمان (شهرداري ) مربوطه به محل دفع زباله هاي شهري انتقال ودفع گردد .
- زباله هاي نوك تيز وبرنده : كه در جعبه هاي مخصوص جمع آوري شده همراه با پسماندهاي عفوني و شيميايي دفع مي گردند.
- پسماندهاي عفوني وشيميايي : بديهي است درحال حاضر دفع پسماند هاي عفوني وشيميايي ( ونوك تيز وبرنده ) بايد با هماهنگي شهرداري وساير ارگانهاي ذيربط وموقعيت محلي با رعايت نكات بهداشتي صورت گيرد .
- با توجه به قا نون جديد مديريت پسماندها درصورت تدوين وابلاغ آئين نامه قا نون مذكور ، عملي خواهد شد.
- پسماندهاي راديو اكتيو تحت شرايط خاص خود جمع آوري ونگهداري وطبق ضوابط دفع مي گردد .
- اعضاء واندامهاي قطع شده وجنين مي بايست مجزا جمع آوري وبه گوستان محل حمل شده وبه روش خا ص خود دفن گردد .
نگهداری :
به دلیل تمرکز و تراکم جمعیت ، موسسات و مراکز فعالیت در شهرها ، اراضی محدودی جهت مکان انبار موقت زباله وجود دارد. از این رو ایستگاه های انتقال مرحله ای بین عملیات جمع آوری و دفع محسوب می گردد. به سبب فاصله طولانی مراکز دفن، احیاء، زباله سوز ، کمپوست وبازیافت زباله با شهر ، و افزایش هزینه های حمل ناشی از سفر و زمان جمع آوری ، مدیران مواد زاید جامد روش استفاده از ایستگاه های انتقال را ابداع کردند.
جمع آوري و حمل و نقل زباله هاي شهري
جمع آوري و حمل و نقل زباله يکي از مهمترين عمليات مديريت مواد زايد جامد است. طبق محاسبات انجام شده حدود 80 درصد کل مخارج مديريت مواد زايد جامد مربوط به جمع آوري زباله است. که درصد بالايي از اين مقدار مربوط به حقوق کارگران و نيروي انساني است. به عبارت ديگر اکثريت مخارج سيستم مديريت مواد زايد جامد فقط صرف حقوق و دستمزد مي‌شود. به همين جهت اصلاح، بهينه سازي و مکانيزه کردن سيستم جمع آوري و حمل زباله، ضمن تسريع در عمليات، هزينه و نيروي انساني کمتري را نياز خواهد داشت. ذيلا چند مورد از سيستم‌هاي مختلف جمع آوري و حمل و نقل زباله که هم اکنون در کشور ما رايج بوده و به عبارتي مناسب تشخيص داده شده است، به اختصار، بيان مي‌شود.
الف ـ جمع آوري زباله از کيسه هاي پلاستيکي و يا بشکه هاي مستعمل که به عنوان ظروف نگهداري زباله مورد استفاده قرار گرفته و مبادرت به تخليه آنها در کاميون‌هاي زباله کش مي‌گردد. اين روش که در حال حاضر در اغلب شهرهاي کشور انجام مي‌گيرد. در صورتيکه در خطوط جمع آوري مناسب قرار گيرد يکي از روش‌هاي متناسب و مفيد به حساب مي‌آيد.
ب ـ حمل زباله از منازل بوسيله گاري‌هاي دستي و انتقال مستقيم آنها به کاميون‌هاي سرپوشيده. در اين روش زباله هاي خانگي طبق برنامه هاي پيش بيني شده توسط کارگران تنظيف شهري از منازل جمع آوري و بوسيله چرخ‌هاي زباله با حجم کافي به ايستگاه هاي مشخص شده در سيستم منتقل گرديده و مستقيماً در کاميون‌هاي زباله کش، بارگيري مي‌شوند.
ج ـ جمع آوري زباله از منازل و مراکز توليد و انتقال آن به جايگاه هاي موقت شهري. استفاده از اين روش عموماً در شهرهاي قديمي به علت وجود کوچه هاي تنگ و باريک، عدم دسترسي به ماشين آلات ويژه حمل و نقل و يا کمبود پرسنل تنظيف، معمول است. در اين روش زباله هاي خانگي بوسيله مامورين شهرداري با استفاده از چرخ‌هاي زباله که عموماً غيربهداشتي است به جايگاه هاي موقت حمل گرديده و بر روي هم تلنبار مي‌شوند تا بوسيله کاميون‌هاي زباله کش و يا هر وسيله ديگر به ترمينال‌هاي زباله و يا محل دفع حمل شوند.
د ـ کاربرد وانت‌ها در حمل و نقل زباله : استفاده از وانت‌هاي حمل زباله که طي چند سال اخير در بسياري از شهرهاي کشور معمول گرديده روشي است که زباله مستقيماً از کوچه و خيابان‌هاي باريک برداشته شده و به ايستگاه هاي انتقال، حمل مي‌گردد. توصيه صريح در استفاده از وانت‌ها منحصر به نواحي و محله هايي از شهر است که امکان تردد براي کاميون‌هاي بزرگتر نباشد.
ه ـ سيستم‌هاي جمع آوري زباله با کانتينرهاي ثابت : (S.C.S (Stationary Container System : در اين روش کانتينرهاي مستقر در اماکن توليد زباله بوسيله مردم و يا مامورين شهرداري بارگيري مي‌شوند. سپس کاميون‌هاي ويژه حمل زباله، طبق برنامه از پيش تعيين شده به محل استقرار کانتينر حرکت نموده و پس از تخليه زباله در مخزن خود، کانتينر را در محل اصلي مستقر مي‌نمايند. زباله هاي تخليه شده از کانتينرها به ايستگاه انتقال، ترمينال‌هاي زباله و يا محل‌هاي دفع منتقل مي‌شوند .
4 ـ 1 ـ ايستگاههاي انتقال يا ترمينال‌هاي زباله
ايستگاههاي انتقال يا ترمينال‌هاي زباله که عموماً در شهرهاي بزرگ احداث مي‌شوند فضاهاي مسطح و حصارکشي شده اي هستند که در اصل براي بارگيري زباله از ماشين آلات کوچک به کاميون‌هاي بزرگ زباله کش مورد استفاده قرار مي‌گيرند.
اين تاسيسات زماني بکار گرفته مي‌شوند که محل دفع نهايي از محل جمع آوري زباله فاصله زيادي داشته باشد. در چنين شرايطي حمل مستقيم زباله با ماشين آلات کوچک و کم حجم از اماکن توليد به محل اصلي دفع غير اقتصادي بوده و هزينه هاي گزافي را در بر خواهد داشت، کنترل کامل ايستگاه هاي انتقال زباله از نظر آلودگي، انتقال سريع زباله از محل به کمک روش‌هاي پيشرفته و نيز ترتيب فضاي سبز و گل کاري الزامي خواهد بود.