آلودگی هوای محیط کار
آلودگی هوای محیط کار
هواي پاك مايه شادماني زندگي بشري است كه نياز به آن بيش از نياز به غذا و آب مي باشد. صنعت مدرن امروز، باعث توليد گازها و ذرات زيادي مي شود كه هواي آزاد را آلوده مي كنند. در گذشته زغال در صنعت باعث توليد دي اكسيد گوگرد زيادي مي شد، ولي امروز به دليل محتويات كم گوگرد در زغال، سوخت آن مشكلات زيادي توليد نمي كند ولي وسايل نقليه موتوري مشكل اساسي هستند كه دي اكسيد نيتروژن و ذرات آلي غير قابل تجزيه توليد مي كنند كه تحت اثر اشعه خورشيد به ازن تبديل مي شود كه مهمترين آلوده كننده هوا مي باشد. گاز دي اكسيد نيتروژن ( NO2 ) هوا را به رنگ قهوه اي در مي آورد و اين وضعيتي است كه بسياري از شهرها در فصل تابستان با آن مواجه هستند . ذرات ريز كه در اثر سوخت موتورهاي بنزيني و گردوغبار جاده اي، دود حاصل آتش سوزي و گرده هاي گياهان توليد مي شود عامل آلودگي هوا در روزهاي زمستاني است .
تعريف آلودگي هوا:
آلودگي هوا يعني افزايش ميزان گازهاي سمي و ذرات ريز جامد و مايع در هوا در غلظت هايي كه تهديد كننده سلامتي هستند .
منابع آلودگي هوا:
مهمترين منابع آلودگي هوا عبارتند از :
1- وسايل نقليه
2- كارخانجات صنعتي
3- دود ناشي از آتش سوزي
4- گرده هاي گياهان
5- طوفانهاي شن و ماسه روان
6- طوفان ،گردوغبارو فعاليت آتشفشانها و آتش سوزي جنگل
مهمترين آلوده كننده هوا :
1- ذرات جامدparticulate matter) (: اين ذرات از سد دفاعي طبيعي بدن عبور مي كنند و به طور عمقي به ريه ها نفوذ و باعث تشديد آسم و اختلال عملكرد ريوي مي شوند.
2- ازن: اين گاز از واكنش هاي شيميايي در جو و تحت تاءثير نور آفتاب توليد مي شود و محرك قوي سيستم تنفسي است.
3- دي اكسيد نيتروژنNO2
4- منواكسيد كربن (CO)
5- سرب pb6
6- دي اكسيد گوگرد ( SO2)
7- سولفات ها و سولفيدهيدروژن
8- آكرولئين Acrolein (تشديد آسم )
9- ديوكسين: ديوكسين باعث تشديد اختلال در تكامل جنين و افزايش خطر سرطان مي گردد.
عوارض آلودگي هوا:
آلودگي هوا در دراز مدت مي تواند براي انسان كشنده باشد در يك تجربه تلخ ، طي يك هفته آلودگي هوا در دسامبر 1952 در شهر لندن حدود 4700 نفر فوت كردند كه بيشتر آنان مبتلايان به بيماريهاي قلب و ريه و افراد مسن بودند. آلودگي هوا باعث تحريك مجاري هوائي و تشديد آسم مي شود و هرچه ميزان ازن هوا بيشتر باشد، تعداد بيشتري از افراد، مبتلا به آسم مي شوند تماس دراز مدت با آلودگي هوا باعث بروز برونشيت مزمن و آمفيزم ميگردد. آلودگي هوا با گاز رادون ( ناشي از سوخت موتورهاي ديزلي و صنايع سنگين ) باعث سرطان ريه مي شود . همچنين آلودگي هوا باعث مرگ و مير حيوانات شده و براي گياهان مضر مي باشد و علاوه بر آن باعث افزايش عفونت هاي تنفسي مي شود. آلودگي هوا اثرات غير قابل جبراني بر آثار باستاني و ميراث فرهنگي دارد .
تاثيرات آلودگي هوا بركودكان:
كودكان به دلايل زير نسبت به بزرگسالان در معرض خطر بيشتري از آلودگي هوا قرار مي گيرند:
1- كودكان و شيرخوارگان با سرعت بيشتري تنفس مي كنند و اين باعث افزايش تماس با مواد آلوده كننده هوا مي شوند .
2- كودكان اكثرا" تنفس دهاني دارند كه به اين ترتيب فيلتر بيني كه قسمتي از آلودگي هوا را مي گيرد بطور موءثر نمي تواند عمل كند.
3- كودكان بيش از بزرگسالان در محيط آزاد به سر مي برند بخصوص در فصول گرم و تابستان كه سطح آلودگي شديدتر است.
4- سيستم ايمني و ارگانهاي وابسته در كودكان هنوز نارس است و نسبت به آلودگي حساس تر است مثل سرب كه در استخوان هاي درحال رشد رسوب مي كند. آلودگي هوا باعث تحريك انسداد راههاي هوائي و تشديد آسم مي شود و برنمو سيستم عصبي و تنفسي و ايمني و غدد داخلي تاثير مي گذارد و مي تواند خطر سرطان را در سال هاي بعدي زندگي افزايش دهد .
دي اكسيد كربن و اهميت آن در كيفيت هواي داخل ساختمان ها:
علي رغم اينكه دي اكسيد كربن يك گاز آلاينده نبوده و بر سلامتي انسان هيچگونه تاءثيري ندارد ولي همواره به عنوان يك عامل مهم در بررسي كيفيت هوا داخل ساختمانها و به عنوان شاخصي جهت نحوه عملكرد سيستم تهويه مد نظر قرار مي گيرد . در صورتيكه غلظت CO2 بالاتر از 1000 ppm باشد افراديكه در معرض اين هوا باشند احساس عدم تازگي و ساكن بودن هوا مي نمايند. كيفيت بد هوا در اتاق ها منجر به خستگي ، عدم تمركز و عدم رضايت افراد مي شود، كه اغلب ناشي از تهويه نامناسب ساختمان مي باشد كه رابطه مستقيمي با غلظت CO2 دارد، لذا در برخي سيستم ها كه از تهويه اتوماتيك استفاده مي نمايند از غلظت CO2 به عنوان معياري جهت تنظيم ميزان هواي تازه ورودي به سيستم استفاده مي شود.
شاخص هاي كيفي هوا (AQI)
AQi (يا شاخص كيفيت هوا) يك شاخص براي گزارش كيفيت هواي روزانه است. اين شاخص جايگزين شاخص قبلي PSI (Pollution Standard Index ) گرديده است .
AQi ، هشدارهاي لازم در رابط با تاثير هواي آلوده بر سلامتي شما را نشان مي دهد.
سازمان هاي حفاظت محيط زيست، AQI را با 5 نوع آلوده كننده هوا محاسبه مي كنند:
1- ازن روي سطح زمين 2- منواكسيد كربن
3- دي اكسيد گوگرد 4- دي اكسيد نيتروژن
5- گردوغبار
براي هر يك از اين موارد ، سازمان هاي فوق استانداردي را جهت حفظ سلامت تعريف كرده است :وضعيت شاخص استاندارد آلودگي شاخص هاي استاندارد آلودگي
Pollution Standard Indices (P.S.I)
پاك 50-0 منوكسيد كربن (CO)
سالم 100-50 ازن (O3)
ناسالم 200-100 دي اكسيد گوگرد (SO2)
بسيار ناسالم 300-200 دي اكسيد نيتروژن (NO2)
خطرناك 500-300 ذرات معلق (10PM)
آموزش حفاظت در مقابل آلودگي هوا :
1- كنترل سالانه ميزان آلوده كننده هاي هوا در محيط آزاد كه از حد استاندارد خارج شود.
2- ارزيابي ميزان آلودگي در محيط مدرسه تا كودكان فرصت رشد و تكامل در محيط سالم داشته باشند.
3- در روزهايي كه اخبار، آلودگي هوا را شديد و بحراني اعلام مي كند، بيماران قلبي و عروقي بايد در خانه بمانند و اگر مجبور به خروج باشند ، نبايد فعاليت زيادي انجام دهند و يا بايد از شهر خارج شوند4- در روزهاي اعلام بحراني آلودگي هوا از حضور خود و فرزندان در محدوده هاي با آلودگي هوا پرهيز نمائيد.
از آلودگي هوا چه ميدانيم ؟
ساليانه 3 ميليون نفر در اثر آلودگي هوا جان خود را از دست مي دهند كه 90 درصد آنان در كشورهاي توسعه يافته هستند . دربعضي كشورها تعداد افرادي كه در اثر همين عامل جان خود را از دست مي دهند بيشتر از قربانيان سوانح رانندگي است. اين مرگ و مير بطور خاص مربوط به آسم، برونشيت - تنگي نفس و حملات قلبي و آلرژي هاي مختلف تنفسي است .
تعريف آلودگي هوا
آلودگي هوا به وجود هر ماده اي در هوا كه ميتواند براي انسان يا محيط او مضر باشد اطلاق مي گردد. آلاينده ها ممكن است طبيعي و يا ساخته دست بشر باشند و ممكن است به اشكال مختلف ذرات جامد يا قطرات مايع يا گاز باشند كه بالغ بر 180 آلاينده مي باشند .
منابع انتشار آلاينده هاي هوا:
منابع آلوده كننده هوا به دو قسمت طبيعي و مصنوعي تقسيم بندي مي شود.
1- منابع طبيعي
- فعاليت هاي آتشفشانها و آتش سوزي جنگل ها
- گرد و غبار طبيعي
- دود و مونواكسيد كربن ناشي از آتش سوزي ها
- گاز رادون ناشي از كاني هاي زمين
- درختان كاج كه تركيبات آلي را از خود متصاعد مي كنند.
2- منابع مصنوعي
وسايل نقليه موتوري مشكلي اساسي هستند كه دي اكسيد نيتروژن كه مهمترين آلوده كننده هوا است را توليد مي كنند .ساير منابع مصنوعي آلوده كننده هوا عبارتند زغال سنگ سوزها ، صنايع مختلف آلودگيهاي ناشي از سوزاندن بقاياي كشاورزي و ...
آلاينده ها ي هوا :
تركيبات آلوده كننده هوا به دو قسمت گازها و ذرات جامد تقسيم مي شوند :
1- ذرات جامد :
ذرات كوچك و جامد براساس اندازه تقسيم مي شوند و عبارتند از: pm10 و pm2/5 . دسته اول ذراتي كه داراي قطر كمتراز 10 ميكرومتر هستند و دسته دوم ذراتي كه داراي قطر كمتر از 5/2 ميكرومتر هستند . ذرات با قطر كمتر از 5/2 ميكرومتر براي سلامتي زيانبارترند .
2- گازها :
شامل مونواكسيد كربن ، دي اكسيد نيتروژن ، دي اكسيد گوگرد ، هيدروكربن ها ، ازن و ... مي باشند.
آلودگي هوا در منازل :
دي اكسيد كربن يك گاز آلوده كننده هوا نيست ولي همواره به عنوان يك عامل مهم در بررسي كيفيت هواي منازل مورد توجه قرار گرفته است و به عنوان شاخص كيفيت هوا لحاظ مي شود . افراديكه در معرض اين هوا قرار مي گيرند ، دچار خستگي - عدم رضايت و عدم تمركز مي گردند . مواد و مصالح ساختماني مثل رنگ ها بخصوص رنگهاي با تركيبات سربي ، حشره كش ها و اسپري فرمالدئيـــد نيز مي توانند باعث آلودگي هوا در منازل گردد.
حفاظت با آلودگي هوا:
در روزهايي كه اخبار و راديو تلويزيون و روزنامه ها هوا را در شرايط بحراني اعلام مي كنند اين خبر به شما كمك مي كند كه خود را از آلودگي هوا محافظت كنيد . AQI ( يا شاخص كيفيت هوا ) يك شاخص براي گزارش كيفيت هواي روزانه مي باشد . AQI با اندازه گيري آلاينده هايي چون ازن ، منواكسيد كربن ، دي اكسيد گوگرد ودي اكسيد نيتروژن و گردوغبار ( ذرات معلق 10-Pm ) محاسبه مي شود .
تعویض وتصفیه هوا:
در محیط کار باید جریان هوا وجود داشته باشدتا از آلودگی هوا جلوگیری شود. بدون تصفیه و تعویض هوا در فواصل زمانی لازم، بوهای نامطبوع، به ویژه بوی ناخوشایند دود سیگار، تراکم گاز کربنیک ناشی از تنفس افراد و تغییر درجه رطوبت و حرارت هوا در جهت نامساعد، باعث ناراحتی افراد میشود. تاکنون گزارشهای زیادی در مورد مزایای استفاده از تهویه مطبوع تهیه شده است که غالباً حکایت از رضایتمندی و بهبود روحیه کارکنان و برطرفشدن احساس خستگی آنها دارد. به نظر میرسد ماشینآلات نیز در محیطی که در آن از تهویه مطبوع استفاده میشود، خیلی راحتتر کار کرده و دیرتر احتیاج به تعمیر پیدا میکنند و هزینههای مربوط به تعمیرات و نگهداری آنها کمتر است، زیرا تغییر درجه حرارت و رطوبت به ماشینها آسیب میرساند. به هر صورت انکار نمیتوان کرد که تهویه مطبوع یکی از مهمترین و اساسیترین وسایل ساختمانها و کارگاههای امروزی است و به همین دلیل اکثریت کارگاهها در کشورهای پیشرفته مجهز به سیستم تهویه مطبوع میباشند. و اما تهویه صنعتی عبارت است از تأمین و خروج هوا به منظور کنترل آلایندههای منتشرشده و مواجهه وخطرات شیمیایی در محیط کار و همچنین کنترل افزایش درجه حرارت .
انواع تهویه صنعتی شامل: تهویه عمومی (ترقیقی) و تهویه موضعی
تهویه ترقیقی در مکانهایی که منابع انتشار با سمیت کمتر ، از ابتدا به صورت گاز یا بخار ، انتشار یکنواخت از نظر زمانی،انتشار آلاینده گسترده، شرایط آب وهوایی معتدل و آلاینده در نزدیکی منطقه تنفسی نباشد ، استفاده میشود.
تهویه موضعی در مکانهایی که منابع انتشار بزرگ و محدود، شیفت کاری متغیر، مواد با سمیت بالا و موقعیت کارگر به منبع انتشار نزدیک است ، استفاده میشود. این تهویه شامل این قسمتها میباشد:
1. هود 2. دودکش 3. فن 4 . تمیزکننده هوا 5 . کانال
تفاوت اساسی تهویه عمومی و موضعی در این است که: تهویه موضعی در مکانی استفاده میشود با این هدف که آلاینده در محیط نباشد ،ولی تهویه عمومی باعث پخش آلاینده در محیط کار و رساندن آن به پایینتر از حد مجاز(TLV) میشود.
آلودگي هوا در فضاي محدود داخلي
همه ما با آلودگي هوا در فضاي آزاد كه عمدتا ناشي از ترافيك است آشنايي داريم. اما به واقع منظور از آلودگي هوا در فضاي محدود چه مي تواند باشد ؟ تقريبا تمام هوايي كه تنفس مي كنيم حاوي در صد كمي از مواد آلودكننده همچون گازها ،ذرات گرد و غبار ، مواد شيميايي و كپكها مي باشد كه بيشتر آن را مواد بي ضرر تشكيل مي دهد. برخي از آلوده كننده ها زماني مي توانند مضر واقع شوند كه در فضايي محدود مانند خانه ، محصور شده باشند . استنشاق چنين موادي در برخي از مواقع سبب بروز مشكلات تنفسي ،بويژه در افرادي كه به آلرژي و بيماريهاي ريوي از قبيل برونشيت و آسم مبتلا هستند ، مي شود. از آنجايي كه اكثريت افراد حدود 90% از اوقاتشان را در محيطي بسته سپري مي كنند تامين هوايي پاك و به دور از آلودگي در منزل و يا در محيط كار بسيار حائز اهميت مي باشد.
تشخيص آلودگي هوا در فضاي محدود داخلي
در پاره اي از موارد آلوده كننده هاي هوا در فضاي محدود داخلي باعث بروز واكنش هاي آلرژيك و ايجاد حساسيت در پوست ، چشم ، بيني و ريه مي شوند و در موارد جدي تر مي توانند موجب سرگيجه و تهوع گردند.
در صورتي كه علائم بيماري با افزايش تهويه هواي اتاق و دور بودن از مكان آلوده كننده بهبود يابد احتمالا عامل آلودگي را بايد در داخل ساختمان جستجو كرد.
روشهاي كاهش آلودگي هوا
موثرترين شيوه براي مهار آلوده كننده ها در محيطهاي بسته ،از بين بردن عامل اصلي آن است . به علاوه با استفاده از هواي تميز بيرون مي تواند به تهويه هواي اتاق كمك كرد. در بعضي از موارد، استفاده از دستگاه اتصفيه كننده هوا ،مي تواند مفيد واقع شود.
علل اصلي آلودگي هوا در فضاي محدود داخلي
استغمال دخانيات : دود حاصل از سيگار حاوي مواد آلوده كننده اي چون مونواكسيد كربن ، فرمالدئيد ، گازها و ذرات ريز مي باشد كه برخي از آنها سرطان زا هستند. بنابراين ازفرد غير سيگاري نمي توان انتظار داشت كه در محيطي كه ديگران سيگار مي كشند كار كند.
ذرات ناشي از منشا حيواني
ذرات ريز مو و پوست حيوانات خانگي مثل سگ و طوطي عامل مهم حساسيت در بسياري از موارد است براي مثال موي گربه بر روي فرش ،لوازم منزل و رختخواب قرار مي گيرد و سبب بروز آلرژي طولاني مدت مي شود. موثرترين شيوه آن است كه از اين قبيل حيوانات خانگي در منزل نگهداري نشود. از طرف ديگر از طريق گردگيري منظم و كامل مي توان ميزان غبار ناشي از حيوانات را تقليل داد. هم چنين بايد حيوانات را تقليل داد.هم چنين بايد حيوانات را از اتاق خواب دور نگه داشت .
كپك ، قارچ ، باكتري
اگر دستگاههاي تهويه بخوبي تميز نگردند و يا منبع رطوبتي در داخل ساختمان باشد، كپكها ، قارچها و باكتري ها تجمع پيدا مي كنند. جهت جلوگيري لز رشد اين ذرات بايد تهويه اتاقها بويژه حمام و آشپزخانه به خوبي تامين شود.
گاز فرمالدئيد
اين گاز از چسب ،لوازم منزل ، كاغذ و پارچه هاي مبلمان مورد استفاده در ساختمان ، آزاد مي گردد . اين گاز باعث سردرد ، سرگيجه ، اگزما ، تهوع و تحريك چشم و بيني و گلو مي شود. در كارگاهها مي توان از تجهيزات مخصوص مراقبت ، استفاده كرد. در صورت امكان بايد منبع توليد گاز را از ساختمان خارج كرد. در غير اين صورت لازم است منبع يا روكشي پوشانده شده و همچنين ميزان تهويه فضاي ساختمان افزايش يابد.
وسايل گرمائئ و پخت و پز
وسايل گرم كننده و چراغ خوراك پزي كه با گاز كار مي كنند، اگر به درستي نصب نگردند، توليد مقدار زيادي دي اكسيد نيتروژن و مونو اكسيد كربن مي كنند كه بسيار مضر مي باشند. اين گازها در سطوح پايين مي توانند سبب تحريكات تنفسي و چشمي ،سردرد و تهوع شوند و در سطوح بالاتر به مرگ شخص منجر گردند. بايد از نصب دقيق و بازرسي و سايل اطمينان حاصل گردد و دريچه اي به خارج در نظر گرفته شود . در صورتي كه متوجه نشت گاز شديد، بلافاصله اجاق گاز را خاموش ،پنجره ها و درها را باز و فورا درخواست كمك كنيد.
بيدهاي خانگي
بيدها در هر خانه اي غالبا در رختخواب يافت مي شوند. در مكان هاي گرم و مرطوب كه تكثير اين موجودات بسيار سريع انجام مي گيرد ريشه كن كردن آنها عملا غير ممكن است . بسياري از افراد بويژه افراد آسمي به كنه هاي خانگي حساسيت دارند. با شستشوي مداوم و مرتب رختخوابها و با استفاده از ملحفه هاي ضخيم براي بالشها و تشكها مي توان با آنها مبارزه كرد.
مواد شيميايي سمي
برخي از محصولات خانگي از قبيل پاك كننده ها، حشره كشها ،مواد بهداشتي و آرايشي ، رنگها و حلالها ناراحتي چون سرگيجه ،تهوع ،حساسيت چشمي و تحريك راههاي تنفسي ايجاد مي كنند.همواره به دستور العمل هايي كه براي استفاده از اين محصولات ارائه مي شود به دقت عمل نماييد و در محيطي با تهويه مناسب كار كنيد. حتي الامكان از كاربرد آنها به صورت افشانه (مايع معلق در گاز)خودداري نموده ، در صورت امكان از توليدات غيرسمي استفاده كنيد.
گاز رادن
اين گاز از خاك و تخته سنگهايي كه حاوي مقادير بسيار كوچكي از راديوم و اورانيوم هستند آزاد مي گردد. در برخي از نواحي ايران كه خانه سازي بر روي صخره هاي گرانيتي صورت مي گيرد گاز رادن از طريق شكافها وارد منزل مي شود.
آزبست (پنبه نسوز)
رشته هاي آزبست مي توانند باعث امراض ريوي مختلف گردند. در ساخت لوله ها ، محازن و ديگهاي بخار ممكن است آربست به كار رفته باشد. اگر اين وسايل پوسيده شده باشند و يا به درستي تعمير نگردند ممكن است خطر آفرين شوند ، لذا بايد بوسيله متخصصان تعويض گردند.رشته هاي ازبست ممكن است در ساخت سقفها ، كفها و عايق گذاري به كار روند كه اگر در وضيعت خوبي باشند بهتر است به آنها دست نزنند كه در اين صورت خطرش كمتر از برداشتن آنهاست و به هرحال بايد توجه داشت كه از مته كردن ، سنباده زدن و يا اره كردن آنها خودداري شود.