مقدمه

 

بهداشت حرفه ا ي:

در تعریف بهداشت حرفه اي مي توان گفت علمي است از بهداشت كه با مسائل بهداشتي و درماني افرادي كه به كار گمارده مي شوند سرو كار دارد.

به عبارت ديگر بهداشت حرفه اي همان علم وهنر تامين بالا ترين سطح سلامت نيروي كار،حفظ و ارتقای سلامتي آنان و حفظ سرمايه از طريق ايجاد محيط كار سالم،انتخاب كارگر مناسب براي هركار،تطبيق كار با مقتضيات روحي و جسمي كارگران،پيشگيري از حوادث و بيماري هاي شغلي،آموزش بهداشت فردي و مسائل مربوط به كار،تشخيص زودرس و درمان بيماري ها و توجه به مسائل و مشكلات كارگران همه ي مشاغل و افراد وابسته به آنان به گونه ي كه هركارگر قادر باشد با برخورداري از حداكثرسلامتي و رفاه،فردي موثر براي اجتماع باشد.

بنابراين بهداشت حرفه اي اهدافي را دنبال مي كند كه كميته ي مشترك سازمان بهداشست جهاني و سازمان بين المللي كار،اهداف بهداشت حرفه اي را اينگونه بيان كرده اند:(ارتقائ و تامين عالي ترين درجه ي ممكن وضع جسمي،رواني و اجتماعي كاركنان همه ي مشاغل،جلوگيري از بيماري ها و حوادث شغلي وانتخاب كارگر يا كارمند براي محيط و شغلي كه از لحاظ جسمي و رواني قدرت انجام آن را دارد و يا بطور اختصار تطبيق كار با انسان و در صورت عدم امكان اين امر تطبيق انسان با كار)

بهداشت حر فه اي به منظور دستيابي به اهداف ياد شده برنامه هايي را در دستور كار مي دهد:مانند:(1-شناسايي،ارزشيابي و كنترل عوامل زيان آور در محيط كار،2-انجام معاينات قبل از استخدام و دوره اي كارگران،3-برنامه هاي مربوط به حفاظت و ايمني وپيشگيري از حوادث ناشي لز كار،4-ايجاد امكانات درماني و كمكهاي اوليه در محيط كار،5-برنامه هاي آموزش بهداشت به كارگران،6-تامين تسهيلات بهداشتي كافي در محيط كار،7-نظارت بر تامين غذاي كارگران،8-مبارزه با حشرات و جوندگان در محيط كار)

فعاليتهاي بهداشت حرفه اي در همه ي سازمانها شامل دو بخش ايمني و بهداشت محيط كاراست كه در بخش ايمني،شناسايي خطرات محيط كاردر مشاغل جوشكاري،تراشكاري،نجاري،غواصي،كار در ارتفاعات،حفر چاه و تونل،ايمني ساختمان و ساختمان سازي،ايمني ماشين الات و ابزار،ايمني برق و حريق،ايمني معدن و غيره مي باشد.

در بخش بهداشت محيط كار نيز با هدف پيشگري از بيماري هاي ناشي از كار،عوامل زيان آوري چون عوامل فيزيكي،شيميايي،بيولو‍ژيكي،ارگونوميكي،مكانيكي و عومل رواني محيط كار مورد شناسايي،اندازه گيري،ارزشيابي و در نهايت كنترل قرارمي گيرد

فصل اول

 آشنايي با شركت مورد نظر

 

عوامل زيان آور محيط كار

 

عوامل زيان آور محيط كار:

انسانها به دليل انواع آلودگي هاي موجود در آب،خاك و هواو يا در نتيجه ي شرايط غير بهداشتي حاكم از نظر تغذيه،مسكن،آموزش و غيره در معرض عوامل و شرايط زيان آوري قرار دارند كه سلامت آنها را به خطر مي اندازد.نيروهاي كار بخشي از كل جمعيت هستند كه علاوه بر مخاطرات نام برده،سلامت آنها به مقياس گسترده اي تحت تاثير شرايط موجود در محل كار آنها هم قرار دارد.

عوامل زيان آور موجود در محيط كار به اشكال مختلفي طبقه بندي و مورد مطالعه قرار  مي گيرند كه در يكي ازر متداولترين آنها اين عوامل در پنچ گروه به شرح زير طبقه بندي شده اند:

1-عوامل فيزيكي زيان آور مانند،صدا،گرما،سرما،نور،ارتعش،فشار،پرتوها و غيره...

2-عوامل شيميايي زيان آور نظير انواع مواد شيميايي،سمي و افت كشها كه با برخي از بيماري ها ي ناشي از كار همراهند.

3-عوامل زيست شناختي زيان آورشامل ويروسها،ريكتزياها،باكتري ها،قارچها،انگلها و كرمها و غيره...

4-عوامل روان شناختي زيان آور شامل مخاطرات ناشي ازناتواني فرد در تطابق با محيط روانشناختي كار.

5-عوامل مكانيكي زيان آور و ايمني كار مانند وضعيت نامناسب بدني در زمان كار با ابزارها و ماشين آلات(موضوع علم ارگونومي)و يا وقوع حوادث و ايجاد جراحات ناشي از عدم رعايت نكات ايمني در كار با ابزار الات و ماشين الات (موضوع علم ايمني).

در اين فصل هريك از اين عوامل به طور جداگانه در قسمتهاي مختلف بخش كك و مواد شيميايي شركت سهامي ذوب آهن اصفهان مورد شناسايي و ارزيابي قرار خوانهد گرفت.

 

2-1- عوامل فيزيكي زيان آور :

بطور كلي در محيط كار تامين سلامت كاركنان و بالا رفتن سطح توليد مورد نظر كارشناسان و صاحبان صنايع ميباشد و در اين راه وجودهواي پاك و سالم،؛تامين نور كافي  و حرارت كافي در درجه ي اول اهميت قرار دارد .وجود آب مخصوصا به صورت لوله كشي در كارگاهها و كارخانه جات جهت مصارف صنعتي،استحمام و آشاميدن از واجبات است وبه همين ترتيب از وسايل فني خاص كه تامين كننده ي آسايش و سلامت كارگران است مانند:دستگاههاي مكنده،تهويه كولر و ش

وفاژ،به فراخور هر صنعت حتي المقدور استفاده ميشود.

بطور كلي عوامل فيزيكي زيان آور محيط كار در بردارنده ي موارد زير است:

1-صدا

2-ارتعاش

3- روشنايي

4-گرما

5-سرما

6-پرتوها

 

 

2-1-1-صدا:

در زمان كنوني پيشرفت فناوري در همه ي زمينه هاي صنعتي،گسترش و كاربرد گسترده ي وسايل،ماشينها و تجهيزات گوناگون را به همراه داشته است     .

اين رشد سريع سبب گرديده تا انسان در زندگي روزمره و شغلي خود،هرچه بيشتر از آشفتگي هاي ناخوشايند اكوستيكي يعني صدا با شدتهاي گوناگون اثر پذيرد به گونه اي كه امروز صدا جزئي از زندگي انسان را دربر مي گيرد.

به همين ترتيب صدا يكي از خطرهاي شغلي و صنعتي بشمار مي آيد و بسياري از كاركنان بويژه كاركنان بخش صنعت در برابر اين عامل زيان اور قرار دارند.

صدا: يك موج مكانيكي از نوع طولي است كه در اثر ارتعاش قسمتي از يك محيط الاستيك حول نقطه ي تعادل خود بوجود امده و توسط گوش انسان قابل شنيدن است.

 

2-1-1-1-انواع صوت: اصوات معمولا از فركانسهاي بسياري تشكيل ميشوند.گستره ي فركانسهاي صوتي وسيع بوده و بر حسب ميزان شنوايي انسان به سه ناحيه تقسيم ميشوند:

-اصواتي با فركانسهاي 20000-20 هرتز را طيف شنوايي مي نامند.

-اصواتي با فركانسهاي كمتر از 20هرتز را امواج مادون صوت مي نامند.

- اصواتي با فركانسهاي بيش از 20000هرتز را اصوات فراصوت مي نامند.

 معمولا اصوات براساس شكل موج،توزيع انرژي و زمان تداوم به صورت زير تقسيم ميشوند.

الف-براساس شكل موج:

كه شامل صوت ساده(يك ارتعاش سينوسي تك فركانس است كه اين صوت به ندرت در طبيعت وجود دارد و معمولا براي كارهاي علمي و پژوهشي در آزمايشگاه توليد مي شود مانند صداي دياپازون و كالیبراتور صداسنج)و صوت تركيبي(اين اصوات از نوسانات مختلفي تشكيل شده اند كه ممكن است غيرسینوسي و تكراري باشند اصوات تركيبي دوره اي معمولا در گوش اثر خوشايندي برجاي ميگذارند كه برخي از اين اصوات غيردوره اي هستند و نوساناتشان از اجزاي مشخص و هارمونيك تشكيل نشده است معمو لااين نوع اصوات براي گوش خوشايند نيستند و به همين دليل به آنها صدا يا noise  گفته مي شود) مي باشد.

ب-براساس توزيع انرژي:

كه شامل اصوات با باند باريك(حداكثر انرژي صوتي دريك پهنه ي محدود از فركانس توزيع و منتشر ميشود مانند صداي زنگ اخبار،بوق و سوت)و باند پهن (انرژي صوتي در يك پهنه ي وسيع فركانسي توزيع و منتشر ميشود مانند صداي ناشي از موتورهاي درون سوز و وسايل گردنده مانند آسياب و ميكسر) ميباشد.

پ-بر اساس زمان تداوم:

كه شامل اصوات پيوسته(دربردارندهاي اصواتي است كه در طول زمان انتشار خود وقفه نداشته باشند و براساس تغييرات تراز فشار صوت به 3 دسته ي يكنواخت،متغير با زمان و منقطع تقسيم ميشوند) و اصوات كوبه اي و ضربه اي(در اين اصوات موج فشار در هر ضربه در كثري از ثانيه و معمولا كمتر نيم ثانيه شروع و خاتمه مي يابد)مي باشد.

 

 

2-1-1-2-كميت هاي فيزيكي صوت:

-توان صوت(W): مقدار انرژي صوتي كه در واحد زمان از منبع توليد ميشود و واحد آن وات است كه اين كميت يكي از ويژگي هاي منبع صدا است و مستقل از محيط انتشار ميباشد.

-شدت صوت(I): مقدار انرژي صوتي كه در واحد زمان از واحد سطحي كه خود بر امتداد انتشار صوت عمود است ميگذرد.از نقطه نظر احساس صدا،شدت مقدار انرژي است كه در واحد زمان به پرده ي گوش ميرسد و رابطه ي شدت و توان صوت را ميتوان با رابطه ي زير نشان داد: I=W/S                                  

كه درآن w  توان صوت منبع بر حسب وات و  sمساحت سطح عمود بر انتشار برحسب مترمربع وIشدت صوت برحسب وات بر مترمربع می باشد.

-فشار صوت(P):عبارت است از نيرويي كه امواج صوتي بر سطح وارد ميكنند و غالبا بر حسب پاسكال سنجيده مي شود.

 

2-1-1-3-كميت هاي لگاريتمي صوت:

به مننظور سهولت محاسبه و كوچك كردن گستره وسيع آستانه شنوايي ( پاسكال) تا آستانه دردناكي(20پاسكال) و همينطور بادرنظر گرفتن عكس العمل غيرخطي گوش نسبت به شدت و فشار صوت به جاي استفاده از كميات فيزيكي صوت از مقياس‌هاي لگاريتمي آنها استفاده مي‌شود.

تراز‌ توان صوت(dB)*:

تراز توان از رابطه محاسبه مي شود كه درآن  مي‌باشد.

تراز شدت صوت(dB):

 تراز شدت از رابطه  محاسبه مي شود. در اين رابطه مي‌باشد.

ترازفشار صوت(dB):

تراز فشارصوت كميتي است كه توسط دستگاه ترازسنج صوت اندازه‌گيري مي شود و به صورت رابطه زير نشان داده مي‌شود:

كه دراين رابطه مي‌باشد.

2-1-1-4-منابع صدا:

نحوه انتشار صوت، به عواملي چون مشخصات صوتي منبع يا منابع، فاصله شنونده تامنبع ووضعيت سطوح انعكاسي بستگي دارد.

ميادين صوت عمدتاً به دودسته‌ي آزاد و يا انعكاسي تقسيم مي‌شوند. كه ميدان آزاد داراي سطوح انعكاسي نبوده يا سطوح محيط داراي جذب صوتي تقريباً كامل است، اما دريك فضاي انعكاسي همانندآنچه دركارگاه صنعتي ديده مي‌شود، انرژي صوتي يك نقطه، تركيبي از انرژي صوتي است كه مستقيماً از ماشين‌آلات مجاور به آن نقطه مي‌رسد، و نيز انرژي صوتي كه در اثرانعكاس امواج مستقيم دريافت مي كند.و نيز منابع صوت از نظر وسعت به صورت نقطه‌اي، خطي، و مسطح درصنايع مختلف وجود دارند.

 

2-1-1-5-استانداردهاي صدا

درگذشته براي صداكوبه‌اي (منظورصدايي است كه طول مدت دوام آن كسري ازثانيه است. مانندصداي پرس) و پيوسته استانداردمواجهه متفاوت بود ولي درچندسال اخير يك الگوي واحد براي مواجهه مجاز مورد پذيرش قرار گرفته است. معمولاً حد مجاز صدابراي 8 ساعت كارروزانه و 40 ساعت كاردرهفته اعلام گرديده و حدسقفي براي مواجهه نيز آستانه دردناكي يا 140دسي بل اعلام شده است. درصورتي كه كارگربيش از تراز مجاز مواجهه داشته باشدزمان مجاز مواجهه وي بايدكاهش يابد. بطور قراردادي به ازاي افزايش 2يا3يا5 دسي‌بل تراز فشارصوت 85 دسي بل با قاعده 3 دسي‌بل است؛ به اين معني كه مثلاً اگر تراز فشار به 88 دسي‌بل افزايش يابد، زمان مجاز مواجهه با صدا به 4 ساعت كاهش مي‌يابد. براساس اين حد مجاز، زمان مواجهه باصدا از رابطه زير تعيين مي شود:

:SPL تراز فشار صوت برحسب دسي بل

:Ta زمان مجاز مواجهه با صدا برحسب ساعت

  جدول 2-1: استانداردهاي مهم مواجهه با صدا درمحيط كار

براي حدود روياروي مجاز با صداي ضربه‌اي مي‌توان از جدول زيربهره جست.

جدول2-2: حدود روياوريي با صداي ضربه اي در يك نوبت.

 

2-1-1-6-عوارض ناشي ازصدا:

1. صدمه به دستگاه شنوايي.

2. تداخل با مكالمه: مكالمه درمحيطهاي كاري به عنوان يك راه ارتباط است كه درصورت وجود صداي زمينه، مخصوصاً درفركانسهاي حدود مكالمه مي تواند ارتباط بين افراد را از طريق كلامي مختلط سازد و باعث بروز اشتباه و نيز حوادث شود.

3. اثر روي اندام بينايي: درمواجهه با صدا، كنترل تطابق و تعقيب اشياء به هم مي‌خورد و عكس العمل به نور كم مي شود.

4. اثر برروي سيستم تعادلي كه شامل گيجي، تهوع، اختلال درراه رفتن است.

5. ناراحتي هاي اجتماعي: مانند اثر برخواب وروابط اجتماعي و خانوادگي خصوصاً هنگامي كه افت شنوايي به ناحيةمكالمه سرايت كرده باشد. افرادي كه دچار افت دائم شنوايي شوند ميل دارند اين عارضه مخفي بماند لذا در مناسبات اجتماعي كمتر شركت مي كنند.

6. اثرات عصبي: اثر بردستگاه گوارش شامل اختلالات و حتي دردهاي شكمي و ترشح زياد اسيد معده و تشديد بيماري مرتبط

7. اثرروي الكتروليت: مخصوصاً روي نگهداري سديم در ادرار، نقش محدود كننده دارد. مواجهه با صدا درتطابق بدن با گرما نقش منفي دارد.

8. اثرات جانبي: شامل كاهش راندمان كاروافزايش ريسك حوادث.

9. اثرات رواني: تحريك پذيري و اختلالات رواني.

10. اثرات فيزيولوژيك عمومي: باعث افزايش ضربان قلب ،فشار خون و مصرف اكسيژن مي شود.

 

2-1-1-7-كنترل صدا:

كنترل صدا به منظر كنترل اثرات آن برروي كارگربوده و شامل روش‌هاي كنترل فني مهندسي و كنترل مديريتي(كنترل زمان مواجهه و پايش سلامتي)است..

- نگهداري صحيح دستگاهها:

توليد صدا يكي از راههاي اتلاف انرژي دردستگاههاست. اصولاً با طول عمر دستگاه ترازفشار صوت آن نيز افزايش مي‌يابد. نگهداري صحيح دستگاه، سرويس كاري به موقع، روانكاري تنظيم قطعات متحرك حائز اهميت است.

- كنترل ارتعاش:

 هرجا كه صدا توليد مي شود ارتعاش نيز وجود دارد. به عبارت ديگر دربسياري از موارد علت انتشار صوت، وجود ارتعاش دستگاه است. اتصالات دستگاه به محل فونداسيون مي‌تواند درتوليد ارتعاش نقش داشته باشد، نصب درمحل نامناسب وبدون استحكام يابطور نامناسب نيز مي تواند عامل توليد صدا دردستگاه باشد.

 

- نصب كاهش دهنده برروي دستگاه:

بطوركلي صداي مناسبي كه ناشي از انفجارهاي دروني يافشار هوا باشد را مي توان با روش‌هايي روي دستگاه نظير طراحي و نصب انباره انبساطي براي موتورهاي درون سوز و نيز ابزارهاي پنوماتيك درروي دستگاه كنترل نمود.

- محصور كردن دستگاه:

 دربرخي موارد مي توان بخشي از دستگاه يا تمام آن را با پوشش يا محفظه‌اي از مانع صوتي ايزوله نمود.

- جداسازي بخش‌هاي پرصدا ازسايربخش‌هاي كارگاه:

 جداسازي قسمت‌هاي پرصدا از ساير بخش‌هاي كارگاه با ديوارها جدا كننده كه تاسقف ادامه خواهند داشت و نيز استفاده از دربهاي ايزولان دربين اين قسمتها مي تواند از مواجه غيرضروري ساير كارگران دربخش‌هاي ديگر كارگاه جلوگيري كند.

- كنترل صدا بوسيله پديده جذب:

دراين روش ازجاذبه‌هاي صوتي مناسب استفاده مي‌شود تا از انعكاسات صوتي جلوگيري به عمل آيد.

- ايجاد پناهگاه صوتي براي كارگر:

 ايجاد پناهگاه صوتي براي كارگراني كه نياز مبرم و دائم به وجود آنها دركنار منابع صوتي نيست مي تواند به عنوان يكي از راه‌حل هاي مؤثر به كاررود.

 

 

2-1-1-8-حفاظت فردي:

حفاظت فردي آخرين راه براي كنترل صداست. حفاظت فردي از دستگاه شنوايي، همواره به عنوان راه حل كمكي يا موقت توأم با موفقيت مي‌باشد.اين تكنيك ترجيحاً براي ساعاتي كه كارگربا بيشترين تراز فشار مواجهه داشته باشد ويا درزماني كه سيستم‌هاي كنترل صدا بطور موقت از كارافتاده‌اند مجاز شمرده مي شود.

- حفاظ روگوشي:

اين وسيله شامل يك محافظ است كه روي لاله گوش را مي‌پوشاند. اين نوع گوشي براساس مشخصات فني خود در فركانس‌هاي مختلف مقادير متفاوتي راكاهش مي‌دهند. اين نوع حفاظ فقط قادربه كنترل صدايي است كه از طريق هوايي به گوش مي‌رسند. موي بلند، سربند،‌عينك واندازه غيرطبيعي جمجمه بركارايي حفاظ روگوشي تأثير نامطلوب دارد.

- حفاظ توگوشي:

اين وسيله يك جسم نرم، قابل اتساع و درعين حال مؤثر دركنترل صدا مي باشد كه داخل مجراي گوش قرار مي‌گيرد ومي تواند صدا را به ميزان قابل توجهي كاهش دهد. جنس اين حفاظها از مواد مختلفي نظير اسفنجهاي مخصوص يا اسفنج مومي مي باشدكه هنگام قرار گيري در مجراي گوش آن را مسدود مي كند. نكته اساسي دراستفاده ازاين حفاظها رعايت بهداشت فردي و نحوه استفاده ازآن مي باشد.

 

2-1-1-9-پيشگيري پزشكي:

الف- معاينات استخدامي

اين معاينات لازم است علاوه برمعاينه باليني شامل مطالعه سابقه شنوايي شخص، معاينه مجراي خارجي گوش، آكومتري و اديومتري نيز باشد و اشخاص زير از شغل هاي پرسروصدا كنار گذاشته شوند:

- افرادي كه از نظر ارثي آمادگي به كري ادراكي پيشرونده داشته باشند.

- كساني كه بدون هيچ گونه سابقه تروماتيسم صوتي يا تروماتيسم سرمبتلا به كري هستند بويژه چنانچه اين كري تمايل به پشرفت نيز داشته باشد.

- مبتلايان به اتواسپونژيوز كه با عمل جراحي معالجه شده باشند. بطوركلي لازم است درموارد معاينه جهت انتخاب شغل و راهنمايي كه قبل از كارآموزي واستخدام به عمل مي‌آيد صاحبان عوارض گوش را بطوركلي از مشاغل پرسروصدا منع كرد. چون پس از كارآموزي و كسب تخصص منع شخص از آن شغل مشكل ترخواهد بود.

 

ب- معاينات دروه‌اي:

درمشاغل معمولي هردوسال يك بار و درمشاغل پرسروصدا با فواصل زماني كمتر بايد آزمايشات اديومتري به عمل آيد. و هرگونه نقصان شنوايي به موقع كشف شود.

روش‌هاي مختلفي براي اندازه گيري ميزان شنوايي فرد وجود دارد، كه عبارت هستنداز: شنوايي سنج و استفاده از دياپازون.

شنوايي سنج دستگاهي است كه مي تواند صداهاي خالص مورد دلخواه آزمايش كننده را توليد كند. صداهاي خالص، به وسيله گوشي‌هاي بسيار حساس و با كيفيت عالي از راه گوش بيروني و مياني، به سازوكارادراكي منتقل مي گردد (انتقال هوايي).

وسيله‌اي ديگر برروي شنوايي سنج نصب شده، كه ارتعاش‌هاي صدا را مستقيماً از راه جمجه‌ي سربه گوش دروني مي‌فرستد.(انتقال استخواني)

 2-1-2-ارتعاش

نیروی ارتعاشی از بیشتر تجهیزات و ماشین‌ها پراکنده می‌شود و امکان انتقال آن به کالبد افرادی است که با این تجهیزات کار می‌کنند.

انتقال انرژی مکانیکی از یک منبع لرزان به کالبد انسان آسایش او را به هم ریخته، بازدة کار را کاهش داده و سرانجام اعمال فیزیولوژیک کالبد را دچاراختلال می‌کند.

2-1-2-1- ارتعاش و انواع آن:

ارتعاش یک حرکت نوسانی حول نقطه تعادل است همه اجسامی که دارای جرم و فنریت هستند قابلیت تولید و پذیرش ارتعاش را دارند.

ارتعاش ممکن است دوره‌ای و یا غیر دوره‌ای باشد که ارتعاش دوره‌ای خود شامل ساده و مختلط می‌شود. ارتعاش دوره‌ای ساده هنگامی به وجود می‌آید که جسم حرکات منظم و پی در پی حول نقطه تعادل انجام دهد و حرکت آن یک معادله سینوسی ساده است. ارتعاش مختلط دوره‌ای شکل سادةسینوسي نداشته ولی به طور منظم تکرار می‌شود. ارتعاشات غیر دوره‌ای نوسانانی است که آهنگ مشخصی ندارد.

بسیاری از ارتعاشات (مکانیکی) مهم در ردیف بسامدهای 1 تا 2000 هرتز می‌باشد.

 

2-1-2-2- کمیت‌های اندازه گیری ارتعاش:

2-1-2-5- اثرات ارتعاش بر بدن :

الف- اثرات ارتعاش تمام بدن :

این ارتعاش معمولا از کف پا و نشیمنگاه وارد بدن می‌شود و مهمترین آنها عبارتند از:

1-‌ اختلال در اندامها خصوصا ستون فقرات: بدلیل صدمات مکانیکی و اختلال در خونرسانی بافتی، اندام اسکلتی خصوصا مفاصل تحت تاثیر ارتعاش نرم و شکننده می‌شوند

2-‌ اختلالات گوارشی یکی از این اختلالات ناخوشی راکبین وسایل نقلیه که شامل سرگیجه، عدم تمرکز و تهوع می‌باشد.

3-‌ اثرات عصبی و عمومی: ارتعاش می‌تواند ترشح هورمونهای محرک را زیاد نموده و سبب تحریک عصبی شود.

ب-‌ اثرات ارتعاش دست و بازو:

1-‌ سندرم ارتعاش دست و بازو: ارتعاش باعث تنگ شدن عروق شده و تغذیه و اکسیژن رسانی به عضلات دست مختل می‌شود و در نتیجه آن بیماری انگشت سفید (سندرم رينو - انگشت مرده) عارض می‌شود.

2-‌ تغییر شکل استخوان و مفاصل انگشت: کافی نبودن خونرسانی و صدمات مکانیکی ناشی از ارتعاش موجب تغییر شکل مفاصل و حجیم شدن آنها می‌شود.

3-‌ عوارض استخوانهای مچ و کف دست: از جمله این بیماری‌ها می‌توان به نکروز (مردگی بافت) استخوان هلالی مچ و نکروز استخوان اسکافوئید نام برد.

 

2-1-2-6- کنترل ارتعاش:

الف)‌ میرا کردن ارتعاش تمام بدن:

این ارتعاش بیشتر در رانندگی وسایل نقلیه دیده می‌شود که می‌توان با فنر بندی صندلی راننده یا قرار دادن بالشی نرم بین صندلی و راننده اثر ارتعاش را کاهش داد.

ب)‌ میرا کردن ارتعاش دست و بازو:

1-‌ میرا کردن ابزار از درون: در فاز طراحی با مواد میرا کننده انجام می‌شود.

2-‌ میرا کردن بدنه ابزار و دست کارگر: مانند پوشاندن دسته ابزار با مواد میراکننده (لاستیک) و استفاده از دستکش

3-‌ هدایت از راه دور: موثرترین راه کنترل ارتعاش می‌باشد ولی دارای هزینه بالایی است

4-‌ کاهش زمان اثرگذاری: روش نهایی می‌باشد و در صورتی که انجام سایر روشها قابل اجرا نباشد، کاهش زمان مواجهه تنها راه حل است.

 

 

جدول2-3: مقادیر حد آستانه مجاز مواجهه با ارتعاش

 

2-1-3- روشنایی در محیط کار:

پیشرفت صنایع، افزایش واحدهای صنعتی و تولیدی و نیاز روز افزون به بازده بیشتر صنایع برای فراهم اوردن نیازهای مصرف کننده‌گان، ایجاب می‌کند که کار در محیط‌های بسته در مدت شبانه روز ادامه داشته باشد. بنابر این استفاده از نور مصنوعی به تدریج افزایش یافته است.

به طور کلی می‌توان هدفهای فراهم آوردن روشنایی بسنده و مناسب را چنین بیان کرد:

1-‌ بیشترین حفاظت از بینایی کارگران

2-‌ پیشگیری از حوادث ناشی از کار

3-‌ کاهش عوامل ایجاد خستگی و فشار ناشی از روشنایی ناکافی

4-‌ افزایش بازده کار

5-‌ بهبود کیفیت فراورده

-‌ مهمترین ویژگی‌های روشنایی رضایت بخش:

1-‌ نور کافی باشد.

2-‌ نور از نظر پخش مطلوب باشد

3-‌ درخشندگی سطوح سبب چشم‌زدگی نشود.

4-‌ سایه‌های مزاحم موجود نباشد.

2-1-3-1- ماهیت نور:

نور بخشی از طیف امواج الکترو مغناطیسی است که با برخورد با سلولهای شبکیه چشم انسان دریافت می‌شود و پس از ارسال به مغز کیفیت و کمیت آن درک می‌شود بنابراین دارای دو خاصیت موجی و ذره‌ای می‌باشد.

2-1-3-2-بیناب امواج الکترومغناطیس و نورمریی:

امواج نورمریی بخش کوچکی از بیناب امواج الکترومغناطیسی می‌باشد و از 5 طیف رنگی (بنفش-آبی- سبز-زرد - قرمز) تشکیل شده و طول موجهای 380 تا 760 نانومتر را در بر می‌گیرد.

 

2-1-3-4- مفاهیم و کمیتهای مهم در روشنایی:

الف)‌ شار نوری : به میزان نور ساطح شده از منبع صدا بر حسب واحد لومن گویند. یک لومن عبارت است از شار نوری ساطع شده از یک استرادیان زاویه فضایی از سطح کره که در آن منظور از زاویه فضایی، زاویه مخروطی است که قاعده آن سطح کره و راِِِ|س آن مرکز کره باشد که واحد آن استرادیان می‌باشد و با (w) نمایش داده می‌شود.

ب)‌ شدت نور: تراکم شار نوری در فضارا نشان می‌دهد که واحد آن کاندلا می‌باشد.

    

ج)‌ شدت روشنایی (Iluminance): به شار نوری تابیده شده به واحد سطح (1m) گویند که واحد متداول آن لوکس می‌باشد یک لوکس روشنایی ایجاد شده به وسیله شار نوری یک لومن بر روی سطحی به مساحت یک متر مربع و از فاصله یک متری می‌باشد.

جدول2-4: میزان روشنایی مطلوب برای هر محل کار

 

د)‌ درخشندگی (Luminance) : عبارت است از شدت نور منتشر شده از یک منبع در جهت عمود بر چشم که واحد آن کاندلا بر متر مربع یا نیت و یا کاندلابر سانتی متر مربع یا استیبل می‌باشد.

درخشندگی مناسب برای چشم انسان در حدود 65 تا 6500 نیت می‌باشد.

 

جدول2-5: مقادیر پیشنهادی بازتاب نور برای سطوح مختلف

 

2-1-3.-5- منابع نور:

الف)‌ نور طبیعی:

مهمترین منبع طبیعی نور، خورشید می‌باشد و نور روز در صورتی که کافی باشد بر نور مصنوعی برتری دارد. راه بهره‌مندی از نور روز پنجره می‌باشد که باید به صورتی نصب شود که نور به طور یکنواخت به همه نقاط کارگاه برسد. سقف و نقاط بالایی دیوارها معمولا به رنگ روشن، برای افزایش بازده روشنایی وارده از پنجره‌ها و بخشهای پایین دیوارها برای ایجاد شرایط آسایش بینایی به رنگ تیره رنگ آمیزی می‌شود.

موثرترین مساحت سطح شیشه پنجره‌ها نسبت به مساحت کف کارگاه برای پراکندگی یکنواخت نور به شرح زیر است:

 

جدول2-6: موثرترين مكساحت سطح شيشه ها به سطح كف كارگاه

 

ب)‌ نور مصنوعی:

در روشنایی مصنوعی از لامپهای الکتریکی استفاده می‌شود که به دو دسته لامپهای تخلیه در گاز و لامپهای التهابی دسته بندی می‌شوند.

لامپهای تخلیه در گاز به 3 نوع سدیمی، جیوه‌ای و فلور سنت تقسیم می‌شوند

لامپهای سدیمی در دو نوع کم فشار پر فشار تولید می‌شدند .

 

2-1-4-2- عوارض ناشي از گرما :

برخي از عوارض ناشي از افزايش درجه حرارت براساس وخامت به صورت زير بيان مي شوند  :

1-كرامپ گرمايي: اين عارضه در كارگراني ديده مي شود كه در محيط هاي گرم كار بدني سنگين انجام مي دهند.

علايم بيماري ناگهاني است وبادردهاي شديدناگهاني ماهيچه هاي ابتدا دست وبازو وسپس پا وشكم همراه است. علت ان عرق زياد وازدست دادن اب والكتروليتهاي بدن بويژه سديم است. بايدفردراازمحيط گرم دوركرده وبه وي مايعات نمك دارخورانده شود.  

2ـ  گرمازدگي: اغازبيماري ناگهاني بوده وفردبيهوش ميشود. علت ان ناتواني مركزتنظيم دماي بدن درمغز به علت اژر مستقيم دماست كه بايستي پوست فردراسريع سردومرطوب ساخت.

3ـ ضعف گرمايي: اغزبيماري اهسته بوده وبيمارازضعف، خستگي وسرگيچه شكايت ميكند. پوست فردمرطوب بوده ودماي بدن درحدود 40درجه ميباشد وفشارخون كاهش ميابد. علت ان ضعف گردش خون درجبران مايعات ازدست رفته ونتيجه تعريق است.كه بامحركهاي قلبي-عروقي درمان ميشود

 

2-1-4-3- عوارض ناشي از سرما :

برخي از عوارض ناشي از كاهش درجه حرارت براساس وخامت ، به صورت زير بيان مي شوند :

1ـ كهير: دربخشهاي باز بدن به صورت خارش ومورمور شدن ديده ميشود.             

2ـ سرخي:بخشي ازپوست كه به طورمستقيم دربرابرسرماباشد قرمز ودردناك ميشود.

3ـ سرمازدگي: درصورت اثرسرما بربافت هاي پوستي بخشهاي انتهايي بدن درابتداعلايمي چون اختلال درگردش خون ،رنگ پريدگي بافت وبيحسي ان وسپس اگرهمچنان درمحيط سردبماند دچاريخ زدگي وبافت مردگي دران قسمت ازبدن ميشود

2-1-4-4- شرايط جوي محيط كار و شاخص هاي آن :

تأثير پارامترهاي مختلف شرايط جوي بر روي عملكرد انساني ، بازده كاري و ... به صورت مستقيم نيست ، بلكه اين پارامترها موجب بوجودآمدن تأثيرات و تغييرات فيزيولوژيكي مي شوند و اين تغييرات است كه موجب تغيير عملكرد انساني ، بازده كاري و ... مي شود به همين دليل است كه از اين پارامترها به عنوان عوامل « استرس‌زا » نام مي بريم .

تأثير عوامل استرس‌زاي جوي ، روي تعادل فيزيولوژيكي بدن را بوسيله معيارهايي تحت عنوان شاخص هاي استرس زايي ، بررسي مي كنيم . با توجه به اينكه يكي از كميت هاي مهم و اساسي شرايط جوي دما است . براساس تغييرات دما در محيط ها دو نوع شاخص خواهيم داشت ، يكي « شاخص استرس گرمايي » است و ديگري « شاخص استرس سرمايي » .

تعيين ميزان استرس‌هاي گرمايي شاخص هاي مختلفي وجود دارد كه از مهمترين اين شاخص ها مي توان به شاخص‌هاي PPD , PMV , P₄SR , B₄SR , HSI , CET , ET و WBGT اشاره كرد كه در ادامه به معرفي شاخص WBGTمي پردازيم.

2-1-4-5- كميت هاي اندازه گيري شرايط جوي محيط كار :

الف) دماي هـوا (Ta):

دما كميتي است كه ميزان سردي يا گرمي را بيان مي کند . دماي هوا تحت عنوان دماي خشك نيز ناميده مي شود و معمولاً با واحدهاي درجه سانتي گراد (C⁰)  يا درجه فارنهايت (F⁰) بيان مي شود و دماي خشك بوسيله دماسنج معمولي اندازه گيري مي شود .

ب) دماي تـر(Tnw):

دماي تر ، پائين ترين درجه حرارتي است كه بتوان هوا را « درفشارثابت » با تبخير آب خشك نمود . دماي تر با واحدهاي درجه سانتي گراد يا درجه فارنهايت بيان مي شود و بوسيله دماسنج خشكي كه دور مخزن آن فتيلة تر پيچيده شده است ، اندازه گيري مي شود . 

پ) دماي تابشي(Tg):

دماي تابشي از بعضي سطوح داغ اجسام منتشر مي شود و بيشتر در ناحيه مادون قرمز است معمولاً با واحدهاي (C⁰)  ويا (F⁰)  بيان مي شود و بوسيله دماسنج گوي سان اندازه گيري مي شود .

ت) رطوبت نسبي :

رطوبت نسبي عبارت است ازنسبت فشار بخار آب موجود در هوا به فشار بخار آب اشباع شده در همان درجه حرارت ، بر حسب درصد بيان مي شود و بوسيله رطوبت سنج چرخان و يا رطوبت سنج آسمن اندازه گيري مي شود و قرائت غيرمستقيم نيز از طريق جداول يا نمودارهاي سايكرومتري دارد .

ث) فشار هـوا :

فشار جوي يا بارومتري عبارتست از فشاري كه جو زمين به علت نيروي وزنش بر روي سطح زمين و ساير سطوحي كه در آن غوطه ور است ، وارد مي كند . معمولاً با دستگاه هاي قرائت مستقيم اندازه گيري مي شود و واحدهاي مختلفي دارد ولي معمولاً با واحد اتمسفر و يا ميلي متر جيوه بيان مي شود .

ج) سرعت جريان هـوا :

به طور كلي ، جريان هوا در نتيجه اختلاف دماي نقاط مختلف ، كه به اختلاف چگالي آن نقاط منجر مي شود ، ايجاد مي گردد . براي اندازه گيري سرعت جريان هوا از دماسنج كاتا استفاده مي شود .

 

2-1-4-6- شاخص دماي تر گويسان(WBGT):

اين شاخص متوسط آثار حاصل از مواجهه با گرما رادر دوره زماني از فعاليتهاي خاص  روي فرد ارزيابي مي كند. بمنظور محاسبه وتعيين مقدار شاخص دماي تر گويسان لازم است دماي تر طبيعي ، دماي گويسان و متابوليسم كاري فرد اندازه گيري شود و در مواردي هم لازم است دماي خشك هم اندازه گيري شود. رابطه اصلي شاخصWBGTبه شرح زير است:

 

در رابطه بالاk ضريبي است كه به لباس يا رنگ پوست بستگي دارد در صورتي كه لباس سبز.75 ، لباس نظامي خاكي.65، لباس سفيد.45 ورنگ پوست سياه .82 ،سفيد پوست .6 وزرد پوست .78 ميباشد. وTnwدماي تر طبيعي مي باشد.

- اگر لباس معمول با مقاومت حرارتي.6cloباشد، براي محيط سر پوشيده وروباز:

محيط سر پوشيده

محيط كار روباز

- در صورتيكه محيط نامتجانس(داراي اختلاف دمايي محسوس) باشد در سه ارتفاع قوزك پا(.1m) ناحيه كمر((1.1m وناحيه سر(1.7m)اندازه گيري مي نماييم و ميزان متوسطWBGT رابدست مي آوريم.

WBGT1) يعني اندازه گيري در ناحيه سرو WBGT2 يعني اندازه گيري در ناحيه كمر و WBGT3 يعني اندازه گيري در ناحيه قوزك پا)

2-1-4-7-ارزیابیWBGTبا توجه به استاندارد آن:

با توجه به میزان متا بولیسم  وکار فرد، دمای تر گویسان اندازه گیری شده نباید  از استاندارد پیشنهادی ACGIH بیشترشود.درغیراین صورت سبب ایجاد استرس گرمایی(Heat stress) درفرد می شود.

جدول2-7  : حدود تماس شغلي مجاز گرما براساس شاخص‌هاي دماي تر گوي‌سان، دماي موثر و دماي موثر تصحيح شده.

 

 

2-1-5-پرتوها:

پرتوها گونه‌ای از انرژی‌اند که در خلاء و ماده منتشر می‌شوند برخی دارای جرم و برخی بدون جرم هستندو با توجه به میزان انرژی دارای قدرت نفوذ در مواداند.

پرتوها در دو دسته پرتوهای یونساز و غیر یونساز قرار می‌گیرند.

2-1-5-1-‌ طبقه‌بندی پرتوها بر اساس خواص و ماهیت آنها:

الف)‌ پرتوهای ذره‌ای:

شامل پرتوهای دارای بار الکتریکی (آلفا، نگاترون، پوزیترون، الکترون و پروتون) و بدون بار الکتریکی (نوترون) که همگی یونسازند، می‌باشد.

ب)‌ پرتوهای الکترو مغناطیسی:

شامل پرتوهای ایکس و گاما که هر دو یونسازند و پرتوهای فرابنفش، مادون قرمز، ریز موج‌ها و امواج رادیویی که همگی غیر یونسازاند، می‌باشد.

2-1-5-2-‌ پرتوهای یونساز:

پرتوهایی‌اند که در برخورد با ماده تولید یون می‌نمایند. از مهمترین آنها تمامی پرتوهای ذره‌ای و پرتوهای ایکس و گاما می‌توان نام برد.

2-1-5-3-‌ اثرات زیست شناختی پرتوهای یونساز:

الف-‌ اثرات زودرس:

پرتوگیری حاد بر روی همه اندام‌ها اثر می‌گذارد واکنشهای ناشی از پرتوگیری حاد به اندازه جذب وزمان پرتوگیری بستگی دارد.

به طور کلی آسیبهای ناشی از پرتوگيری حاد بر پایه افزایش اندازه پرتو، به سه گروه تقسیم می‌شود:

1-‌‌آسیبهای مراکز خونساز:

پرتوگیری‌ حاد بر سلولهای سازنده خون اثر گذاشته به گونه‌ای که بدن قادر به ساختن گلوبولهای سفید نمی‌باشد و قادر به دفاع از خود در برابر عوامل بیرونی نمی‌باشد.

2-‌ آسیب‌های دستگاه گوارش:

پرتوگیری حاد باعث صدمه دیدن بافت پوششي دستگاه گوارش و ایجاد زخم در آن می‌شود.

3-‌‌آسیب های دستگاه عصبی مرکزی:

این دستگاه از مقاوم‌ترین دستگاه‌های بدن در برابر پرتوهای یونساز می‌باشد.

پرتوگیری حاد سبب بروز عدم تعاد ل عصبی، ناهماهنگی حرکت ماهیچه‌ها و حساسیت زیاد می‌شود

ب- اثرات دیر رس پرتو:

1-‌ اثرات ارثی:

این پرتوها سبب به هم خوردن ترتیب استقرار بازهای آلی در ملوکول DNA و ایجاد جهش در کرومزومها می‌شوند.

2-‌ کاهش طول عمر:

پرتوگیری حاد این پرتوها سبب کاهش چشمگیری در طول عمر می‌شود.

3-‌ آب مروارید:

در صورت تابش پرتو،عدسي چشم فرد شفافیت خود را از دست داده و کدر می‌شود.

4-‌ سرطان:

پرتوی x سبب ایجاد و غده‌های سرطانی در دست افرادی که در بیمارستانها در تماس با آن بودند می‌شود.

 

2-1-5-4- حفاظت در برابر پرتوهای یونساز:

1-‌ زمان: می‌توان با جابجایی افراد زمان مواجهه را کاهش داد.

2-‌ فاصله: کاهش اندازه پرتو از منبع از یک نقطه معیین با عکس مجذور فاصله آن نقطه از منبع متناسب است.

3-‌ حفاظ: زمانی که استفاده از دو روش پیشین شدنی نباشد با استفاده از حفاظهایی باجنسهاي سرب، بتون و ... می‌توان میزان پرتوگیری را کاهش داد.

22-1-5-7-اثرات زیست شناختی پرتو فرابنفش:

1-‌ قرمزی پوست: علت آن گشاد شدن مویرگ‌های لایه درم در نتیجه آزاد شدن هیستامین در اپی درم است.

2-‌ تیرگی پوست: معمولا بدنبال قرمزی پوست ایجاد می‌شود.

3-‌ سرطان پوست: بیشتر در کسانی دیده می‌شود که به علل شغلی مانند کشاورزان و ماهیگیران در تماس مستقیم آفتاب قرار دارند.

4- التهاب ملتحمه و قرنیه: معمولا پس از چند ساعت تابش پرتو علایمی چون التهاب ملتحمه نورترسی، اشک ریزش و سوزش چشم دیده می‌شود.

22-1-5-9- پرتوی مادون قرمز:

پرتوی الکترومغناطیسی با طول موجهای 750 نانومتر تا یک میلی‌متر می‌باشد.

خورشید و همه اجسام ملتهب منبع تولید این پرتو‌اند.

2-1-5-10-اثرات زیست شناختی پرتو مادون قرمز:

1-‌ ایجاد تیرگی و سوختگی در پوست

2-‌ ایجادآب مروارید: همان سفت و کدر شدن عدسی چشم می‌باشد که علت آن اثر گرمایی پرتو بر عدسی چشم به علت نداشتن عروق خونی برای دفع گرماست.

2-1-5-11-پیشگیری و تدابیر حفاظتی:

1-‌ ایجاد فاصله کافی

2-‌ آموزش و آگاهی لازم به کارگران

3-‌ محصور سازی منابع

4-‌ استفاده از وسایل حفاظت فردی مانند عینک کروک و شیشه

 

2-2-1-عوامل شيميايي در محيط كار :        

عوامل شيميايي در محيط كار در برگيرنده تمام مواد اوليه ، مواد خام ، مواد واسطه و فرآورده هاي اصلي كه در صنعت بكار مي رود يا توليد مي شوند مي باشد اين مواد كه به شكل گاز ، مايع و جامد هستند ممكن است طبيعي يا مصنوعي بوده و داراي منشأ گياهي ، حيواني ويا سنتتيك (معدني يا آلي) باشد هر يك از اين مواد داراي خطرات و زيانهاي مختص به خود اوست كه در صورت تماس فرد با آن رخ مي نمايند زيان حاصل از آنها به نوع ، راه ورود، مقدارو طول زمان تماس بستگي دارد.

آلاينده هاي شيميايي و تقسيم بندي آنها :

كره زمين به وسيله اتمسفر گازي شكل كه داراي تركيب معيني است احاطه شده است. در اين اتمسفر حدود09/78 درصد نيتروژن،.95/20 درصد اكسيژن ،93/0 درصد آرگون و 03/0 درصد دي اكسيد كربن و مقادير ناچيزي نئون ، هليوم، كريپتون، هيدروژن ،گزنون، مواد راديواكتيو، اكسيدهاي ازت و اوزون وجود دارد كه ممكن است در هر محل با چند درصدي بخار آب مخلوط شود مقدار هر يك از اين گازها كه از حد معمول بيشتر مي شوند ويا هر ماده ديگري غير از آنها كه در اتمسفر وجود داشته باشد، ماده آلوده كننده يا آلاينده دانسته مي شود . آلاينده ها را مي توان بر حسب حالت فيزيكي ، تركيب شيميايي و يا اثرات فيزيولوژيك آنها تقسيم بندي كرد.

2-2-2-تقسيم بندي آلاينده ها بر اساس حالت فيزيكي :

1ـ گازها و بخارات : بطور كلي گاز به ماده اي گفته مي شود كه در بالاي درجه حرارت بحراني خود قرار دارد و بخار به ماده اي گفته مي شود كه درحالت گازي در درجه حرارتي قرار دارد كه آن درجه حرارت پايين تر از درجه حرارت بحراني است و به همين دليل با افزايش فشار مي توان آن را به مايع تبديل كرد. بيشتر گازها داراي بوي نافذ بوده وحتي در مقادير ناچيز ، پس از انتشار ، قابل تشخيص هستند. برخي از آنها داراي رنگ خاص بوده و در تراكمهاي معين   مي توان اين رنگ را تشخيص داد. نيز تعدادي از گازها داراي رنگ و بوي خاص نيستند ويا به عبارت ديگر بي رنگ وبي بو مي باشند و از اينرو وجود آنها به آساني حس نمي شود اين گازها درصورتي كه خاصيت سمي داشته باشند بسيار خطرناكند.                          

افزودن برداشتن خواص سمي ، برخي از گازها اشتعال پذيرند و ممكن است دراثر عدم تشخيص وجود آنها برخورد شعله ، آتش سوزيهاي بزرگ را ايجاد كنند و خسارات جاني و مالي زيادي به بار آورند از اين رو ،‌مسئله نشت گاز، جستجو وتعيين مقدار آنها در صنعت اهميتي ويژه دارد.

2ـ مواد معلق : انتشار و پراكندگي ذرات ذره بيني جامد و يا مايع در يك فاز گازي خاص و يا در هوا، آئروسل ناميده مي شود. به اين تربيب مواد معلق شامل تمام ذرات گوناگوني است كه در فضاي محيط زيست يا محيط كار به صورت آئروسل موجود باشند. براين اساس مواد معلق در برگيرنده گرد وغبار ، مه. دود، دمه ، مه دود ، افشانه(اسپري) خواهد بود. درمقابل آئروسل،اصطلاح هيدروسل قرار دارد كه به سيستمهاي پراكنده در آب گفته مي شود. سوسپانسيون و امولسيون گونه هايي از هيدروسل هستند.

* گرد و غبار : گرد و غبار دراثر جدا شدن و شكستن مواد جامد و تبديل آنها به ذرات كوچك تشكيل مي شود و معمولاً در هوا براي مدتي شناور و معلق مي ماند. اعمال مكانيكي مانند خرد كردن ،اره كردن ، شكستن، مته كردن، ساييدن،‌منفجر كردن و … باعث توليد گردو غبار مي شوند. اين ذرات ممكن است بسيار ريز بوده و از ذرات قابل ديدن با چشم تا ذره بيني و فرا ذره بيني تغيير كند. انتشار و پراكندگي ذرات گرد و غبار درمحيط مي تواند برروي افرادي كه با آن تماس مي يابند اثر نامطلوب بجا گذاشته و عوارض و بيماريهاي گوناگوني ايجاد كند و عوارض و بيماريهاي حاصله ، به جنس گردو غبار، اندازه ذرات، طول مدت استنشاق و حساسيت فردي بستگي دارد.

* مه  : مه عبارت است از آئروسلهاي قابل ديدن كه به صورت ذرات و قطرات ريز مايع در هوا توليد مي شوند مه در اثر تراكم بخار آب در شرايط فيزيكي خاص از نظر دما و فشار ايجاد مي گردد. برخي از آلاينده ها در صنعت به شكل مه در هوا منتشر مي شوند.

* دود : در اثر سوختن مواد آلي مانند چوب ، روغن ، چربي، بافتهاي حيواني،‌ لاستيك و … توليد مي شود و عبارت است از ذراتي كه در اثر سوختن ناقص داراي مقدار زيادي كربن هستند.

* دمه (FUME) : دمه يا دود فلزي عبارت است از ذرات فلزي جامد كه از سطح فلز مذاب خارج شده و در هوا منتشر شوند . تشكيل دود فلزي معمولاً با انجام واكنش شيميايي مانند اكسيداسيون  همراه است ذرات دود فلزي بسيار كوچك اند و اندازة‌ آنها معمولاً كمتر از يك ميكرون(2/0 تا 3/0 ميكرون ) مي باشد به همين دليل ، دودهاي فلزي پس از استنشاق      مي توانند به سادگي به قسمتهاي پاييني ششها ( حبابچه هاي ريوي) رسيده و سپس همانندگازها تنفسي به داخل جريان خون سرازير گرديده و عوارض شديدي را ايجاد كنند.

* مه دود  : دود يا اسماگ اصطلاحي است كه از دو واژه مه و دود (فوگ واسموگ) برگرفته شده و به آلودگيهاي  وسيع اتمسفري ناشي از آلاينده هاي صنعتي و منابع طبيعي اطلاق مي شوند.

* افشانه  : به كار بردن آئروسلها ، سوسپانسيون و يا امولسيون ها تحت فشار و به صورت پاشيدني به نام افشانه شناخته مي شوند . دربرخي صنايع به ويژه صنعت خودرو سازي رنگ آميزي بدنه خودرو به روش افشانه انجام مي گيرد و ماده رنگي به شكل ذرات بسيار ريز برروي سطح پاشيده مي شود. (سوسپانسيون : عبارت است از تعليق ذرات جامد در مايع كه براي مدت كوتاه يا طولاني پايدار و برقرار بماند ثبات و پايداري تعليق به حبس مواد به كار رفته اندازه ذرات معلق ونيز موجود مواد پخش كننده خيس كننده بستگي دارد . موادپخش كننده خاصيت كشش سطحي را پايين آورده و به پايداري تعليق كمك مي كنند) .

(امولسيون : عبارت است از تعليق ذرات مايع در يك مايع ديگر كه به كمك مواد امولسيون ساز انجام مي پذيرد).

2-2-3-تقسيم بندي آلاينده ها بر پايه تركيب شيميايي :

اين تقسيم بندي معمولاً براساس چگونگي تركيب شيميايي انجام مي گيرد و گستردگي زيادي دارد به همين دليل در اينجا به اين نوع تقسيم بندي اشاره نمي شود.

2-2-4-تقسيم بندي آلاينده ها بر پايه اثرات فيزيولوژيك :

به طور كلي ، تقسيم بندي آلاينده ها بر اين پايه نمي تواند رضايت بخش باشد زيرا درمورد گازها و بخارات نوع اثر فيزيولوژيك به تراكم ماده بستگي خواهد داشت بااين حال مي‌توان تقسيم‌بندي آلاينده ها را بر پايه اثرات فيزيولوژيك به صورت زير خلاصه كرد:

1ـ مواد التهاب آور و محرك :

مواد محرك داراي اثر سوزاننده وتاول آور بوده و سطح مخاط مرطوب را متورم مي كنند در مورد اثرات سوء ناشي از اين مواد گفتني است كه عامل غلظت داراي اهميتي بيشتر نسبت به عامل زمان و طول مدت تماس مي باشد برخي مواد محرك قسمت بالايي دستگاه تنفسي را بيشتر تحت تأثير قرار داده آسيب مي زنند. ازجمله اين مواد مي توان به آلاينده ها، گرد و غبارهاي قليايي، آمونياك ،اسيد كروميك ، اسيد فلوئوريدريك ، گازهاي سولفور و سولفوريك اشاره كرد. تعدادي از مواد محرك هم قسمت بالايي و هم بافت ريه را تحت تأثير قرار مي دهند  مانند فلوئور ،كلر ،‌برم ،اكسيدهاي كلر ، كلرورهاي گوگرد ،‌تري كلرورفسفر ، پنتاكلرور فسفر ، دي متيل سولفات و اوزون و … 

سرانجام برخي مواد ، محرك قسمتهاي پاييني دستگاه تنفس و حبابچه هاي ريوي هستند كه عبارتند از : دي اكسيد ازت ،‌فسژن، تري كلرور آرمنيك . تماس شديد با محركهاي ريوي حتي مي تواند به مرگ حاصل از خفگي منجر شود.

2ـ مواد خفگي آور :

مواد خفگي آور اثر خود را به علت اختلالي كه در اكسيداسيون بافتها ايجاد مي كنند ظاهر   مي سازند. اين دسته از مواد به دو گروه مواد خفگي آور ساده و مواد خفگي آور شيميايي تقسيم مي شوند . مواد خفگي آور ساده، گازهايي هستند كه باعث پايين آمدن فشار نسبي لازم جهت اشباع خون از اكسيژن خواهد شد . از جمله اين مواد ميتوان به دي اكسيد كربن ، ئيدروژن ، متان ، اتان ، نيتروژن ، هليم ، اكسيد ازت اشاره كرد . از سوي ديگر مواد خفگي آور شيميايي بعلت داشتن اثر شيميايي ، عمل حمل اكسيژن به وسيله خون از ششها را مختل كرده و يا اكسيداسيون بافتها را به هم مي‌زند. منواكسيد كربن كه با هموگلوبين تركيب مي شود سيانوژن ، اسيد سيانيدريك و نيتريتها كه از اكسيداسيون بافتها به وسيله كاتاليستها  سلولي جلوگيري مي كنند از جمله اين مواد هستند.

3ـ مواد بيهوشي آور مخدر :

اين دسته از مواد اثر خود را به عنوان مواد بيهوشي آور ساده بدون ايجاد عوارض شديد سيستميك ظاهر مي كنند و تعدادي از آنها داراي اثر رخوت آور برروي سلسله اعصاب مركزي مي باشند از جمله اين مواد هيدرو كربنهاي استيلني ، هيدروكربنهاي اتيلني ، الكلهاي آليفاتيك و استرها را مي توان نام برد.

4ـ سموم سيستميك :

ـ موادي كه باعث آسيب برخي اندامهاي داخلي مي شوند مانند بيشتر هيدروكربنهاي هالوژنه.

ـ موادي كه باعث آسيب دستگاه خونسازي مي شوند مانند بنزن، فنلها، تولوئن، گزيلن.

ـ سمومي كه باعث آسيب عصبي مي شوند از قبيل : ميتل سولفوروكربن ،متانول و تيوفن.

ـ فلزات سمي مانند سرب ، جيوه ،كادميوم ،منگنز، بريليوم، آنيتمران، …

ـ مواد معدني غير فلزي سمي از قبيل آرسنيك ،فسفر ، گوگرد ، فلوئور و سلينوم.

ـ

2-2-5-راههاي ورود ، جذب ، سوخت و سا ز، ذخيره و دفع مواد سمي :

به طور كلي هر ماده سمي از راهي معين وارد بدن شده وپس از گذشت از موانعي كه در سر راه آن وجود دارد در بدن منتشر شده و تغييراتي در آن حاصل مي شود ممكن است ماده سمي به شكل اوليه جذب شود ويا تغييراتي پيدا نموده وجذب گردد. و اثرات خود را ظاهر سازد برخي از سموم ممكن است در اندامها  و بافتها انباشته شوند و سرانجام پس از مدتي دفع ماده سمي به شكل نخستين و يا به صورت تغيير يافته كه متابوليست خوانده مي شوند آغاز گردد.

1ـ تماس و نفوذ : مهمترين و نخستين راه ورود ونفوذ مواد سمي به بدن در مسموميتهاي شغلي ، دستگاه تنفس و پس از آن پوست مي باشد مسموميت شغلي به ندرت از طريق گوارش ايجاد مي شود به طور كلي راههاي اصلي ورود مواد سمي بدن عبارتند از: تنفس ، پوست و دستگاه گوارش.

2ـ انتشار و جابه جا شدن مواد دربدن: مواد سمي برحسب وابستگي خود، به چند دسته تقسيم مي‌شوند :

الف- موادي كه به طور يكنواخت درمايعات بدن منتشر شده و در همه جاي بدن يافت مي شوند اغلب اين مواد يك ظرفيتي هستند مانند سديم ، پتاسيم، سزيوم ،يونهاي كلريد و برميد .

ب- موادي كه در كبد و طحال انباشته مي شود.

پ- موادي كه در استخوانها جمع مي‌شوند و آنها را مواد تجمع‌پذير در استخوانها مي‌نامند.

ت- عناصري كه در برخي غده ها و بافتها جايگزين مي كردند مانند يد كه در غدة تيروئيد و آهن كه در هموگلوبين يافت مي شود.

ث- عناصري كه در بافت چربي و ياخته هاي عصبي انباشته مي شوند.

3ـ تغييرات زيست شناختي و سوخت سازي : تغيير زيست شناختي يا تغيير شكل سوخت سازي پديده اي است كه در آن ماده سمي خنثي مي شود و مواد غير قطبي كه درچربي محلول اند به مواد محلول در آب تبديل شده واز راه دفع ادرار دفع مي شوند. يك ماده سمي ، پس از جذب ممكن است به اشكال زير تغيير كند ويا سوخت وساز شود .

الف- پس از جذب به همان شكل دفع شود و يا به ماده اي به سميت برابر تبديل شده آنگاه دفع گردد. .

ب- پس از جذب به ماده اي كه سميت كمتري دارد تبديل شده ودفع شود.

پ- پس از جذب به ماده اي كه سميتي بيشتر نسبت به ماده اول دارد تبديل شده و دفع گردد.

ت- پس از جذب ، ماده غير سمي به ماده سمي تبديل شود.

4ـ تجمع و ذخيره شدن مواد سمي در بدن : همانگونه كه پيشتر گفته شد ، مواد سمي پس از ورود به بدن بسته با وابستگي خود، دريكي از بافتها انباشته مي شوند.

 5ـ دفع مواد سمي از بدن :  مواد سمي كه جذب بدن مي شوند ممكن است به همان شكل اوليه دفع شوند و يا پس از سوخت و ساز دفع گردند ممكن است بخشي از گازها و بخاراتي كه از راه بيني وارد ششها شده به وسيله هواي بازدم به بيرون دفع شوند همچنين ممكن است مقداري از مواد جذب شده از طريق بزاق، شير و عرق از بدن خارج شوند. اما عمده ترين راه دفع مواد سمي از بدن ادرار و مدفوع مي باشد و به ويژه ادرار كه با آزمايش آن مي توان به سادگي به تماس فرد بامواد سمي پي برد. با آزمايش مو وناخن نيز مي توان به برخي از سموم پي برد ومقدار آنها را تعيين نمود. دريك جمع بندي مي توان راههاي دفع مواد سمي در بدن را به اين ترتيب بيان نمود: هواي بازدم ، شير، عرق، بزاق ، ادرار ،مدفوع ، مو و ناخن.

2-3-عوامل ارگونوميكي زيان اورمحيط كار:

 

2-3-1-مهندسي فاكتورهاي انساني (ارگونومي):

1-    ارگونومي يك رشته علمي است در ارتباط با عمل متقابل ميان انسانها و عمل آنها و طراحي سيستم ها. واژه ارگونومي واژه‌اي است متشكل از دو‌كلمه يوناني(( ارگو )) به معناي ‌كار و (( نوموس)) به معناي قاعده و قانون مي باشد. هسته اصلي ارگونومي بر طراحي ارگونوميكي محيطها و كارها متمركز است و در واقع تأكيد بر متناسب ساختن كار با شخص است نه متناسب كردن فرد با كار. ارگونومي علم مستقلي نيست بلكه با بهره گيري از علوم مختلف( فیزیولوژی(شغلی ومحیط)،آناتومی(آنتروپومتری،بیومکانیک)،علوم مهندسی(مهندسی صنایع،طراحی صنعتی)،روانشناسی( آموزشی و شغلی) نسبت به برقراري تناسب ميان كار و انسان اقدام مي كند.

2-3-2-انواع طراحي درارگونومي

ارگونومي با انجام چهار نوع طراحي نسبت به تطبيق كار با انسان اقدام مي كنند :

طراحي ايستگاه كار                      Work Station Design

طراحي محيط كار                       Work  environment  design

طراحي سيستم انسان _ ماشين                Man – machine system design

طراحي ريتم كار                         Work situation design

منظور از طراحي ايستگاه كار،طراحي محلي است كه كارگران درآن كار مي كنند،مثل طراحي ميز و صندلي . طراحي محيط با توجه به آيتم هايي نظير نور،‌ صدا ، گرما ، سرما و… انجام مي شود. طراحي سيستم انسان – ماشين به مفهوم طراحي ماشين آلات مورد استفاده توسط انسان با توجه به ظرفيت اوست و طراحي ريتم كار عبارت است از تعيين مدت زماني كه فرد مجاز است در شرايط موجود فعاليت كند .

2-3-3-آنتروپومتري( (Anthropometry :

آنتروپومتري واژه اي است متشكل از دو كلمه يوناني آنتروپوس به معني انسان و مترين به معني اندازه گيري . آنتروپومتري علم اندازه گيري ابعاد بدن انسان است

به طور كلي آنتروپومتري شامل اندازه گيري اندازه هاي مختلف از طول بدن ، وزن ، حجم اندامها ، فضاي حركتي و زواياي حركتي و در نهايت تهيه آمار و اطلاعات منتج از آن در تعيين شكل و اندازه ابزار و وسايلي است كه در محيط كار مورد استفاده قرار مي گيرد.

آنتروپومتري در دو زمينه كاربرد دارد :

 _براي تطبيق و تناسب ماشين با انسان در جهت راحتي و افزايش راندمان كار

_جهت استانداردسازي وسايل و تجهيزات مورد استفاده براي يك فرد يا كل جامعه

2-3-4-طراحي ايستگاه كار :

توصيه ها و مقايسه استاندارد هاي ارگونومي درخصوص طراحي ايستگاههاي كاري و ابعاد محيط كار مستقيماً به داده هاي آنتروپومتريكي بستگي دارد . ايســتگاههاي كاري را مي توان به سه دسته تقسيم كرد.

1ـ ايستگاه كار ايستاده

2ـ ايستگاه كار نشسته

3ـ ايستگاه كار ايستاده – نشسته

درطراحي ايستگاه كار ، ارتفاع كار اهميت ويژه اي دارد، چنانچه ارتفاع كار بلند باشد دست براي جبران اين وضعيت بالا قرار مي گيرد و اين خود باعث درد در ناحيه گردن و شانه خواهد شد و پايين بودن ارتفاع نيز باعث خم شدن فرد و در نهايت درد كمر مي گردد. بنابراين ارتفاع كار بايد به گونه اي متناسب با ارتفاع بدن شخص طراحي شود. در حالت ايستاده بهترين ارتفاع براي انجام كار، در فاصله 5 تا 10 سانتي متر زير ارتفاع آرنج ، در كارهاي متوسط بهترين ارتفاع 10 تا 15 سانتي متر پايين تر از سطح آرنج و در كارهاي سنگين ارتفاع مناسب حدود 15 تا 40 سانتي متر پايين تر از سطح آرنج مي باشد.

2-3-5-نوبت كاري:

به هرنوع كاري كه درخارج ازدريجه زماني كارروزانه(7بامدادتا6عصر) انجام پذيرد نوبت كاري گفته مي شود

اگرچه اين شيوه ازكارپديده جديدي نيست ودرقرون گذشته نيزوجود داشته اماطي ده هاي اخير همگام بارشدصنايع ازگسترش چشم گيري برخورداربوده است.

فشارهاي اقتصادي، الزامات مربوط به فرايندهاي صنعتيونيازمندي به برخي خدمات كه 24ساعته ارائه شوند.

ازجمله دلايلي هستند كه موجب گرديده اند تادربرخي ازجوامع حدود20تا30درصدنيروي كاربه صورت نوبت كاردرايند.

متاسفانه نوبت كاري بامشكلات مختلفي مانند خستگي،اختلالات گوارشي،مختل شدن زندگي خانوادگي واجتماعي ،كاه دشبهره وري واحتمال افزايش وقوع حوادث همراه بوده وبرخي فاقدقابليتهاي مناسب جهت تطابق باان هستند.

 

 

2-3-8-مخاطرات ارگونوميكي زيان آور در بخش كك و مواد شيميايي:

1)     خرابي كليدهاي كنترل باد در بخش سيلوها و باز و بسته كردن دستي شيرها كه منجر به كار در خارج از حد دسترسي دستي و بوسچر نامناسب آنها مي شود.

2)     استفاده از يك سيستم تلفن داخلي در اتاق فرمان بخش اسيد سولفوريك براي جلوگيري از انجام كارهاي تكراري.

3)     طراحي صندلي ومحل كار مناسب براي اپراتورهاي ماشين هاي شارژ زغال در روي باطري ها كه در مواجهه با عوامل زيان آور: ارتعاش ماشين شارژ، گرماي زياد، سر و صدا، گازها، بخارات و  گرد و غبارهاي آلي و معدني مي باشند.

4)     بار مسئوليت كاري بيش از حد براي مديريت بخش هاي كك و بازيابي مواد به دليل تعميرات مداوم

2-4-عوامل روانشناختي زيان اورمحيط كار

2-4-1-بیماری‌های ناشی از عوامل روانی

طبق آمار و ارقامی که درممالک صنعتی جهان تهیه شده، زندگی ماشینی امروزه باعث افزایش بیماری‌های روانی گردیده است. در شرایط فعلی در حدود 20 درصد کارگران از نوعی ناراحتی ورحی رنج می‌برند و 30 درصد غیبت‌های کار، ریشه روانی دارند. علل متعددی برای افزایش اختلالات روانی ناشی از کار ذکر شده که از همه مهمتر مشکل تطابق انسان با ماشین است. باید دانست که علاوه بر علل ناشی از کار، محیط زندگی امروزه، استعمال نوشابه‌های الکلی، مشکلات مادی و اجتماعی، همچنین طولانی شدن عمر انسان به علت پیشرفت پزشکی که سبب زنده ماندن افراد علیل و مهجور ومستعد به بیماری‌های مختلف شده است. نیز در افزایش این بیماری‌های مؤثرند. ازن ظر طب کار خستگی مفرط بیش از عوامل دیگر در ایجاد اختلالات روانی دخیل است. پلانگ Planque معتقد است وقتی که خستگی ناشی از کار به طور کامل ترمیم نشود سورمناژ (خستگی مفرط) به وجود آمده و باعث برزو اختلالات روانی خواهد گردید.

سورمناژ وقتی به وجود می‌آید که خستگی روزانه در اثر استراحت بر طرف نشده و هر روز مقداری باقی مانده و روی هم انباشته شود که در این صورت اختلالاتی از قبیل کاهش قدرت کار، کم حوصلگی و بیعلاقه بودن بروز می نماید. در این حالت ضمن اینکه شخص نسبت به محیط و شرایط کار حساسیت و عدم تحمیل نشان می‌دهد، عصبانیت و تحریک‌پذیری نسبت به همکاران وخانواده نیز دارد. به علاوه سردرد، درد ستون فقرات و بیخوابی نیز جزو علائم این سورمناژ می‌باشند.

2-5-1-ايمني حريق:

آتش سوزی یکی از خطرناک ترین پدیده هائی است که خسارت های جانی ومالی زیادی به بار می آورد. آمارهای بدست آمده معرف خسارت فراوانی است مه از آتش سوزی بوجود آمده است به طور مثال در حریقی که در انبار گمرک تهران به وقوع پیوست ٬ مبلغ 70000000 ریال خسارت وارد آمد . اغلب کارفرمایان که دستگاهها واموال خود را بیمه نموده اند به امر مبارزه با حریق توجهی ندارند وفکر می کنند که به صرف بیمه کردن اموال خود از خطرات مصون می باشند ٬ در صورتیکه باید توجه داشت که یک حریق هر چند خساراتی برای کارفرما اجیجاد نکند وخسارات آن از طریق بیمه پرداخت گردد ٬ ولی ممکن است باعث اتلاف نفوس وبیکاری تعداد ی کارگر شود واصولا این مبلغ خسارت پرداخت شده از وجوه ملی کسر می گردد وزیان آن متوجه مردم خواهد شد . پس یکی از وظایف مسولین بخشهای صنعتی مبارزه با آتش سوزی است ٬ برای انجام این امر آگاهی کافی از طرز مبارزه با حریق لازم می باشد .

 

جنبه های قانونی :

در آئین های حفاظت وبهداشت کار از ماده 1 تا 86 ٬ حمایت حقوقی در ارتباط با پیشگیری ومبارزه با آتش سوزی در کارگاهها دیده می شود .

 

2-5-1-1-تعریف آتش سوزی :

ترکیب اکسیژن هوا با مواد قابل اشتعال در مجاورت شعله به عبارت دیگر احتراق شدید مواد سوختنی با آتش که نا خواسته خارج شده است وبا نور وحرارت زیاد توام است .

2-5-1-2-علت آتش سوزی :

وجود سه عامل ٬ ماده قابل سوخت ٬ حرارت (شعله ) ٬ هوا (اکسیژن ) است . زمانیکه این سه عامل فراهم آید وتشکیل مثلث آتش را بدهد حادثه آتش سوزی شروع می شود .

توضیحی در مورد مثلث آتش :

هوا : قسمت اعظم آن را ازت ( نیتروژن ) ( حدود 79 % هوا ) که یک گاز بی اثر باشد تشکیل داده است و حدود 21 % آن اکسیژن می باشد .

حرارت : یکی از صورت های مختلف انرزی است که مقدار آن توسط واحدهای نظیر کالری ٬ ژول ٬ BTU  سنجیده می شود . درجه حرارت برای میزان گرمی یا سردی جسم عنوان می شود که با واحدهایی مثل درجه سانتی گراد ٬ در جه فارنهایت یا درجه رنگین سنجیده می شود .

ماده سوختنی : ممکن است به صورت گاز ٬ مایع یا جامد باشد .

2-5-1-4-طبقه بندی حریق براساس استاندارد NFPA:   Assosetion  Protection  Fire  National 

آتش سوزی نوع A : بیشتر منشاء گیاهی دارند واز خود خاکستر به جا می گذارند مانند انبار چوب ٬ پنبه ٬ کاغذ وبه طور کلی آتش سوزی جامدات که پس از سوختن خود خاکستر به جای می گذارند . برای مبارزه با آن باید حرارت را از بین برد که آب بهترین خنک کننده وخاموش کننده است .

آتش سوزی از نوع B : مانند بنزین ٬ قیر ٬روغن ٬ الکل ومایعات نفتی قابل اشتعال و محلولهای شیمیایی قابل احتراق ٬ برای مبارزه با آنها باید جریان هوا را روی آنها کم کرد . برای این منظور می توان از خاموش کننده هایی نظیر پودر شیمیایی ٬ شن ٬ ماسه ٬ پتوهای نسوز وکف استفاده نمود .

آتش سوزی نوع C : عامل این نوع آتش ٬ الکتریسیته ( جاری یا ساکن ) می باشد . نظیر جرقه های حاصل از اتصالات برق ( دستگاههای الکتریکی یا الکترونیکی ). بهترین خاموش کننده ها برای این نوع آتش استفاده از گازهای هالوژن ( ترکیب متان و هالوژنها ) می باشد مثل گاز B.C.F (برمودی فلز ومتان ) که بعد از استفاده از این خاموش کننده در ظرف 3 ثانیه هیچ گونه آثاری مثل رطوبت یا جرم از خود روی وسیله برقی والکترونیکی به جای نخواهد گذاشت .خاموش کننده بعدی CO2 می باشد . برای اطفاء حریق قبل از هر اقدامی باید جریان برق را به آن محل قطع کرد . برای این نوع آتش سوزی نمی توان از آب یا کف استفاده کرد زیرا آب خود هادی الکتریسیته است واحتمال برق گرفتگی می باشد.

آتش سوزی نوع D : ( آتش سوزی فلزات ) آتش سوزی فلزات مثل سدیم (Na ) ٬ پتاسیم (k) ٬ پودر های آلومینیم ( AL ) ٬ روی (Z ) ٬ منیزیم (Mn  ) ٬ وغیره که در اثر رطوبت محیط فعال شده وتولید حریق وانفجار می کند . برای اطفاء حریق این نوع مواد وفلزات از پودرهای خشک مخصوص استفاده می شود .

2-5-1-5-برسي وضعيت ايمني حريق دربخش كك ومواد شيميايي:

1)     وجود هيدروكربن هاي معطر در بخش پالايش بنزول خطر آتشسوزي و انفجار زيادي دارد بايستي اين قسمت از ساير قسمتها جدا و ايزوله شود و همچنين بايستي سطح آگاهي پرسنل بخش درباره ي آتش سوزي و نحوه ي اطفاء حريق بالا برده شود و به علت ريسك بالاي آتش سوزي بايستي حداقل يك ماشين آتشنشاني در محوطه حاضر باشد.

 

 

2-5-2-ايمني ماشين‌آلات:

انسان از دوران اوليه زندگي خود سعي كرده ماشين را به خدمت خود بگيرد ، بعد از انقلاب صنعتي استفاده بشر از ماشين‌آلات صنعتي رو به افزايش گذاشت . با پيشرفت صنعت و تكنولوژي و ايجاد ماشين‌آلات و دستگاههاي جديد حوادث و آسيبهاي ناشي از كار هم به همين نسبت افزايش يافته است ، بطوريكه بعد از انقلاب صنعتي اين حوادث آنچنان افزايش يافته كه توجه دست اندر كاران را جلب نموده است و آنها را برانگيخته تا در زمينه حفاظ‌گذاري قسمتهاي مختلف خطرناك و جلوگيري از حوادث اقداماتي انجام دهند كه با گذشت زمان به تدريج ماشينها به وسايل حفاظتي مجهز گرديدند .

طبق آمارهاي موجود در حوادث كارگري بيشترين حوادث مربوط به كار با ماشين‌آلاتي مي‌باشد كه داراي قسمتهاي متحرك و گردنده هستند ، مانند پرس ، دستگاههاي تراش ، پلاستيك‌سازي و ... . دستگاههاي ديگري كه در صنايع مورد استفاده قرار مي‌گيرند عبارتند از : ديگهاي بخار ، مولدهاي توليد استيلن ، كپسولهاي محتوي استيلن و اكسيژن كه داراي مخازن و لوله‌هاي تحت فشار گازهاي مختلف مي باشند و عدم رعايت بعضي از انواع اصول ايمني در اين دستگاهها با ايجاد انفجار و آتش‌سوزي و حوادث ديگر براي كارگران همراه است .

مساله ايمني و حفاظت ماشين‌آلات از اولين مسايل ايمني بوده كه براي آن قوانين و مقرراتي تعيين شده است . در قانون كار كشور ما مواد 85 و 89 به صورت غيرمستقيم بر ايمني ماشين‌آلات تاكيد دارند و در آئين نامه هاي حفاظت و بهداشت كار نيز در فصول 10 ، 12 ، 13 ، 14 ، 15 ، 16 ، 17 و 36 به صورت كاملاَ ريز و جزء به جزء به ايمني ماشين‌آلات پرداخته شده است .

خطرزدايي در صنعت عموماً در سه عامل انسان ، ساختمان ، ماشين آلات و ابزار اعمال مي شود كه درانسان ، دانش و اطلاعات فني ، ايمني و بهداشت ، آموزش هاي عملي در سركار ، تدوين مقررات و آيين نامه ها و نظارت بر اجراي آنها و در ارتباط با ساختمان ، نقشه كشـي و طراحي و احداث صحيح ساختمان بر طبق ضوابط مشخص شده از جمله راه هاي جلوگيري از خطرزدايي مي‌باشد و در ارتباط با ماشين آلات و ابزار ، نيز ضوابط خطرزدايي مي‌بايست ابتدا در هنگام ساخت و طراحي ماشين اعمال شود و در فاز دوم بعد از طراحي ماشين ، و بر روي قسمت هاي خطرناك كه در تماس با شاغل مي باشد انجام شود . معمولاً ماشين ها و ابزاري كه در صنعت بكار گرفته مي شوند به انواع واقسام مختلف تقسيم بندي مي شوند و هر يك از آنها نيز تنوع خاص خود را دارد بنابرين نمي توان براي حفاظت از همه ماشين هاي صنعتي برنامه‌اي مشخص پيشنهاد كرد . اما رفع خطر و اعمال ضوابط ايمني در ماشين منوط به رعايت يك سري مشخصات كلي است كه در صورت مورد نظر قرار گرفتن   مي تواند ارزش ايمن بودن آن ماشين را اثبات نمايد.

 

 2-5-3-ايمني فردي :

يكي از مشكلات صنايع بالاخص در كشورهاي در حال توسعه ، مشكلات ايمني و بهداشتي پرسنل شاغل در صنايع مي باشد . ايمني به عنوان شاخصي در خصوص درجه نسبي فرار از خطر و همچنين بهداشت حرفه اي بعنوان مفاهيمي جهت ارزيابي ميزان تماس شاغلين با آلاينده هاي مختلف و متعدد محيطهاي كار از جمله موارد حائز اهميتي هستند كه مديران صنايع مي بايست به آن توجه نمايند . بديهي است شناسايي و كنترل خطرات براي بالا بردن سطح بهره وري در سايه دارا بودن محيطي بهداشتي ، ايمن و كارگران سالم است .

از آنجايي كه در مواقعي كنترل بخش مهمي از عوامل زيان آور شغلي ( شامل عوامل شيميايي ، فيزيكي ، مكانيكي و بيولوژيكي ) در منبع توليد و همچنين در مسير انتقال عملي نبوده و يا بسيار مشكل مي باشد ، تنها راه حل باقي مانده تجهيز پرسنل به وسايل حفاظت فردي مناسب و استاندارد مي باشد .

2-5-3-1-وسايل حفاظت فردي :

وسايل حفاظت فردي شامل گستره وسيعي از لوازم ، وسايل و تجهيزات مي باشد كه به منظور حفاظت قسمتهاي مختلف بدن افراد از موهاي سر گرفته تا كف پاها در برابر انواع خطرات احتمالي در محيط هاي كار طراحي ، ساخته و ارائه مي شوند .

در فعاليتهاي گوناگون ، وسايل حفاظت فردي بعنوان وسيله كنترلي و با يك پشتوانه براي كمك به رفع و نقص ساير روشهاي كنترلي دردسترس كارگران وجود دارند كه چنانچه شرايط كار به نحوي تغيير كند كه خطرات ناگهاني ايجاد شوند كارگر بتواند از آنها كمك بگيرد  .

استفاده از وسايل حفاظت فردي در محيط كار جهت مقابله با عوامل زيان آور محيط كار پشتوانه معتبري دارد . ماده 91 قانون كار جمهوري اسلامي ايران بصورت كاملاَ صريح كارفرما را ملزم به تامين وسايل حفاظت و بهداشت فردي كاركنان كرده و حتي مسئوليت آموزش نحوه استفاده صحيح از اين وسايل را به كارفرمايان گوشزد مي كند و در كنار وظيفه كاركنان در قبال استفاده و نگهداري اين لوازم را متذكر مي سازد .

همچنين قانون كار در موارد قانوني 85 ، 90 ، 91 ، 95 به صورت مستقيم و غير مستقيم موضوعاتي را در مورد ايمني و حفاظت فردي بيان مي كند .

در مباحث مربوط به استقرار سيستم مديريت ايمني و بهداشت حرفه اي OHSAS 18001 نيز موضوع حفاظت و بهداشت فردي در رده فعاليت هاي مربوط به كنترل عمليات لزوم كلاسي شدن برنامه هاي تهيه و توزيع وسايل مذكور مورد تاييد قرار گرفته است .

لوازم حفاظت فردی جهت رسيدن به سه هدف زير بكار مي روند :

1ـ به عنوان مكمل اقدامات اساسي ايمني بر روي محيط و پيرامون كارگر و آنچه كه در اختيار دارد .

2ـ به عنوان ابزار كار تلقي شده كه بدون آنها پرداختن به شغل مورد نظر غيرممكن است .

3ـ در شرايطي كه اقدام اساسي ايمني محتاج زمان باشد ، در اينصورت تنها امكان تامين شرايط ايمني براي افراد به طور موقت خواهد بود .

 

2-5-3-2-مشكلات وسايل حفاظت فردي :

وسايل حفاظت فردي ضرورتاً از بسياري از خطرات حفاظت مي كنند . با اينحال آنها كافي نيستند . عوامل زيادي وجود دارد كه ممكن است از اينكه وسايل حفاظت فردي مناسب باشند ، جلوگيري كنند . يكي از مشكلات تناسب آنها با خطر موجود است ، بطوريكه فرد را در مقابل خطر حفاظت كنند .

مشكل ديگر تناسب و تطابق با فرد استفاده كننده است . فرد استفاده كننده مي بايد هميشه آن را استفاده كند با اينكه خطري كه مي بايست در مقابل آن حفاظت شود ، درتمام ساعات وجود ندارد .

2-5-3-3- برنامه استفاده از وسايل حفاظت فردي :

افرادي كه لازم است از وسايل حفاظت فردي استفاده كنند ، بايستي تحت يك برنامه آموزشي موثر قرار گيرند . عناصر اصلي چنين برنامه اي در جدول زير به طور خلاصه ارائه شده است . براساس اين برنامه لازم است كه استفاده كنندگان از اهداف برنامه مطلع بوده و اين اجازه را بيابند كه تجارب خود از كاربرد PPEs را به صورت باز خورد ارائه كنند

 

 

 

همچنين پذيرش شاغلين بخش مهمي از يك برنامه موفقيت آميز PPEs است تا زماني كه شاغلين در رابطه با ضرورت استفاده از PPEs تحت آموزش قرار نگيرند و بطور مستقيم در برنامه ياد شده شركت داده نشوند پذيرش افراد عملي نشده و استفاده صحيح و كامل از تجهيزات عملي نخواهد شد . آموزش عملي استفاده از PPEs يك بخش اساسي از فرآيند آموزش است . لازم است كه فبل از استفاده واقعي از PPEs كارآموزي صورت گرفته و به صور مرتب ( معمولاَ سالانه ) تكرار شود . آموزش عملي علاوه بر اينكه كارگران را به اهميت استفده از وسايل حفاظت فردي آگاه خواهد كرد امكان آشنايي شاغلين با PPEs را در يك محيط ايمن فراهم مي آورد . يك برنامه آموزش عملي موفق ممكن است شامل موارد زير باشد :

1-تشريح خطر و شرايطي كه استفاده از وسايل حفاظتي را ضروري مي سازد .

2-تشريح اقداماتي كه در رابطه با خطرات موجود انجام شده و يا مي توان انجام داد .

3- توضيح درباره علت انتخاب PPEs موجود .

4- بحث و بررسي تواناييها و محدوديت هاي وسايل انتخاب شده .

5- نشان دادن روشهاي صحيح استفاده از وسايل حفاظت فردي شامل نحوه پوشيدن و درآوردن آنها .

6- فراهم آوردن فرصت براي كارگران جهت استفاده عملي از وسايل .

7- بحث درباره روشهاي تميزكاري ، بازرسي و نگهداري و PPEs .

ََ.

2-5-3-4-برسي وضعيت ايمني تجهيزات حفاظت فردي در بخش كك ومواد شيميايي:

-        در بخش سيلوها و كارگاه زغال بدليل تماس پوستي با زغال سنگ بايستي به آنان دستكش و كفش ضد اسيد و محلول دهند.

-        وسايل حفاظتي كارگران روي باطري ها: شيلد حرارتي محافظ صورت، لباس كار نخي يا ماهوتي، كلاه لبه دار ماهوتي، كفش نسوز و ماسك با فيلتر توام گرد و غبارهاي آلي و معدني.

-        وسايل حفاظت فردي پرسنل بخش پالايش بنزول: ‌دستكش ضد اسيد، لباس كار كامل ضد اسيد، ماسك با فيلتر بخارات آلي.

-        دادن دستكش مناسب عايق سرما در فصل زمستان براي جلوگيري از قرار دادن دست در جيب ها كه علت افزايش حوادث به دليل عدم حفظ تعادل مي باشد.

 

 

 

2-6- بهسازي محيط كار و.دفع مواد زايد

2-6-1-بهسازي محيط كار:

بهسازي عبارتند از اقداماتي كه سبب جلوگيري از انتشار عفونتها و مبارزه با عوامل بيماري زا و خطرات ناشي از مجموع عوامل موثر در سلامت و بهداشت كارگر در محيط كارمي باشد . ايجاد و تامين بهداشت در يك واحد صنعتي   در سلامتي و پيشگيري از بروز امراض عفوني و شغلي نقش بسيار مهمي دارد . علاوه بر اقدامات بهداشتي نظير نصب دستگاههاي كنترل مواد آلاينده در قسمتهاي مورد نياز ، استفاده از ماشين آلات مدرن ، استفاده از مواد بي خطر يا داراي خطر كمتر به جاي مواد زيان آور ، آموزش مسائل بهداشتي ، كنترل پزشكي و غيره كه در مباحث اصول پيشگيري از عوامل زيان آور به آنها اشاره شد اهم مسائلي كه جزء سالم سازي محيط صنعت قرار مي گيرند عبارتند از :

1ـ تهيه آب آشاميدني سالم و كافي و تامين آب كارخانه .

2ـ چگونگي جمع آوري و دفع مواد زائد جامد و فاضلابهاي توليد شده در صنعت .

3ـ ايجاد تسهيلات بهداشتي و رفاهي .

4ـ تامين نظافت عمومي محيط كار .

5ـ مبارزه با حشرات و جوندگان و كنترل آنها .

6ـ تامين غذاي سالم براي تمام كاركنان .

2-6-1-1-تهيه آب آشاميدني سالم :

وجود يك منبع آشاميدني پاك و قابل اطمينان در هر واحد صنعتي ضروري است در صورت امكان واحدهاي صنعتي مي بايستي براي آشاميدن از شبكه آبرساني شهري استفاده كنند در غير اينصورت بر طبق ماده 42 قانون حفاظت و بهداشت كار در كليه كارگاهها كارفرما مكلف است آب آشاميدني گوارا و سالم به مقدار كافي در مخازن سربسته و محفوظ كه طبق اصول بهداشت ساخته و نگاهداري شود و در دسترس كارگران بگذارد .

نحوه تامين آب كارخانه :

آبي كه از شبكه آبرساني شهري وارد كارخانه مي شود پس از شیرین سازی توسط دستگاه آب شیرین کن مورد مصرف قرار مي گيرد كه موارد استفاده از آن عبارتند از :

1ـ آب آشاميدني ( شيرهاي مخصوص آشاميدن كه در دستشويي ها و آبدارخانه ها موجود  مي باشد )

2ـ استفاده در رستوران ( پخت و پز و شرب ، شستشوي ظروف )

3- استفاده در وسایل سرمایشی – گرمایشی

استفاده در دستشويي ها و حمام ها

 

2-6-2-دفع مواد زاید

موادی اولیه ای که در کارخانه به کار می روند فاقد ضایعات می باشند وقابل بازیافت می باشند . باتوجه به اینکه در کارخانه واحد بازیافت تعبیه شده است مواد زاید به نزدیک به صفر رسیده است .

2-6-2-1-كنترل و مبارزه با حشرات و جوندگان :

خطرات جوندگان موزي و حشرات ، در آلوده سازي محيط كار حائز اهميت مي باشد . روش هاي مبارزه با اين حشرات و جوندگان به صورت زير مي باشد .

پشه و مگس : ازجمله حشراتي هستند كه مسبب انتقال بسياري از ارگانيسم هاي بيماري زا مي توانند باشند يكي ديگر از حشرات مزاحم كه مبارزه با آن اغلب بسيار مشكل است انواع سوسك است . يكي از بهترين روشهاي كنترل حشرات از بين بردن كانونهاي رشد و نمو آنهاست از قبيل توده هاي متراكم زباله ، پس مانده مواد آلي ، در حال فساد و … .

تميز نگه داشتن محيط سم پاشي با انواع سموم موثر حشره كش در پناهگاههاي آنان كه در پشت قفسه هاي آشپزخانه ، شكاف ها و سوراخ ها و مجاري فاضلاب و … است . براي مبارزه با اين حشرات بسيار موثر مي باشد .

2-6-2-2-تسهيلات و امكانات بهداشتي :

در هر صنعت ايجاد تسهيلات كافي مانند توالت ، دستشويي ، دوش و حمام ، اطاق تعويض لباس و سلف سرويس از ضروريات است ايجاد تسهيلات بهسازي به قدر كافي و نگهداري آنها بصورت تمييز و بهداشتي و اجراي مقررات بهداشتي و موظف نمودن كارگران به استفاده از آنها ( به عنوان مثال شستشوي دستها با صابون بعد از توالت ، شستشوي بدن با آب گرم و صابون در پايان ساعت كار و … ) نه تنها خود كارگر را از خطر بيماريها محافظت خواهد كرد . بلكه در جلوگيري از انتشار ارگانيسم هاي بيماريزا و عفونتهاي حاصله از آنها در بين كارگران موثر خواهد بود . در زير به شرح برخي از تسهيلات و امكانات بهداشتي لازم و ضروري در كارخانه مي پردازيم :

الف)رختكن:

 در هر كارخانه اي بايد جايگاهي مناسب براي تعويض و نگهداري لباسهائي كه در حين مدت كار پوشيده مي شوند وجود داشته باشد .

براي اينكه يك اتاق رختكن رضايت بخش باشد بايد موارد زير در نظر گرفته شوند :

1) جايگاه مجزاي نگهداري لباس و وسايل شخصي براي هر كارگر .

2) تهيه وسايل ضروري براي خشك كردن لباس هاي بيرون از كارگاه و لباس كاري كه در قسمتهاي نمناك محيط كار پوشيده مي شود .

3) فضاي كافي براي تعويض لباس و كفش .

4) مراقبتهاي كافي براي جلوگيري از دزديده شدن لباس و وسايل .

5) رعايت نظافت و تميزي .

6) تهويه و نور كافي .

رختکن کارخانه پنگوئن پلاست در کنار نگهبانی قرار دارد که در آن برای کارگران 360 کمد در نظر گرفته شده است .سطح داخل کمد ها تمیز می باشد اما فضای بیورن آنها و سطح داخلی رخت کن از لحاظ نظافت دارای سطح مطلوبی نمی باشد.

ب) دستشويي :

از نظر مقررات ، تهيه و نگهداري و تسهيلات كافي و مناسب براي شستشو ضروري است . اين تسهيلات شامل آب جاري(  سرد يا گرم ) صابون و ساير وسايل مناسب براي تميزكردن وخشك كردن مي باشد . اين مقررات حداقل استاندارد را براي تعداد دستشويي واندازه آن مشخص كرده است . براي هرجنس تعداد دستشويي مطابق جدول زير در نظرگرفته مي شود .

 

 

ابعاد دستشويي فردي 105 × 60 سانتي متر در نظر گرفته ميشود و حداقل فضاي لازم در اطاق دستشويي به ازاء هر دستشويي فردي حدود 6.3 mm است . در كنار هر دستشويي وجود مواد پاك كننده و ضدعفوني كننده الزامي است كه بهترين و معمولترين آن صابون به صورت مايع ، پودرو يا ژله و جامد مي باشد كه نوع مايع آن با صرفه تر و بهداشتي تر است.