روشنایی در محیط کار و اصول و استانداردهای طراحی روشنایی به همراه یک مقاله در مورد روشنایی در محیط کار     تأمين روشنائي در محيط كار Lighting control & Standardization of it in work place بــا توجه به آمار ارسال شده از دانشگاهها و تعيين حجم مشكلات موجود ، اولويت اول در برنامه هاي كنترل عوامل فيزيكي محيط ، كنترل روشنايي نامناسب مي باشد به نحوي كه آمار نشان مي دهد 85/17 درصد كارگاههاي كشور داراي روشنايي نامناسب در محيط كار بوده كه جمعيت در معرض شرايط نامناسب مذكور 4/19 درصد شاغلين كشور را شامل مي گردد و از طرفي وجود 55 دستگاه لوكسمتر(سنجش روشنايي) در كل مراكز بهداشت شهرستان امكان سازماندهي فعاليتهاي بهداشت حرفه اي در زمينه شناسايي ، ‌اندازه گيري ، ارزشيابي و تأمين روشنايي مناسب در محيط كار را بر اساس مباني علمي فراهم مي آورد. تأثيرات نامطلوب ناشي از عدم تأمين روشنايي مناسب در محيط كار و تأثير شديد آن بر بازدهي و بهره وري نيروي انساني و بروز حوادث و بيماريهاي خاص آن مي طلبد كه در برنامه هاي دولت توجه خاص به آن مبذول گردد.

در راستاي تأمين روشنايي مطلوب در محيط كار دو محور مد نظر قرار گرفته است، اول استاندارد سازي فرمهاي اندازه گيري و ارزيابي روشنايي از سطح ستاد تا سطح محيط،‌ چرا كه فرمهاي كنوني يا بسيار طولاني ، پيچيده بوده و يا اصلاً در برخي مراكز فرمي وجود ندارد و اصولاً فرم استانداردي در اين زمينه موجود نيست. حال حاضر با طراحي 10 فرم روشنايي شامل فرمهاي مربوط به روشنايي موضعي ، روشنايي عمومي و فرمهاي مربوط به درخشندگي اين گونه فرمها بصورت استاندارد شده طراحي و ارائه گرديده و به سراسر كشور ارسال و نقطه نظرات كارشناسان بهداشت حرفه اي از سراسر كشور اخذ و در فرمها لحاظ گرديده است. در مرحله بعد با استاندارد سازي يك روش مناسب جهت ارزيابي روشنايي در محيط كار بدون نيــــاز به وسيله سنجش گام مهمي برداشته شد و كارگاهي در اين زمينه از تاريخ 30/1/84 لغايت 31/1/84 در شهر قم برگزار گرديد و نقطه نظرات بررسي و جمع بندي شده و يك روش استاندارد به منظور غربالگري كارگاهها در راستاي صرفه جويي در هزينه ها ، منابع و زمان اندازه گيري ارائه شد كه در فايل روش استاندارد غربالگري روشنايي قابل دسترس مي باشد. روش  طراحی روشنایی در محیط کار مقدمه:  پيشرفت صنايع, ازدياد واحدهاي صنعتي و توليدي و نياز روز افزون به بازده بيشتر صنايع براي تامين نيازهاي مصرف كنندگان ايجاب مي كند كه كار بيشتر در محيط هاي بسته در مدت شب و روز ادامه داشته باشد. بنابراين,استفاده از نور مصنوعي بتدريج توسعه يافته است. امروزه مسئله روشنايي براي كارگاههاي بزرگ صنعتي اهميتي ويژه يافته است. زيرا كمبود روشنايي در محيط كار افزون بر ايجاد خستگي اعصاب, آسيب هاي ديگري به سلامت دنيايي كارگر وارد مي آورد. بي گمان مهم ترين حس انسان بينايي است و به اين دليل روشنايي و كاربرد اصول فني در روشنايي اهميت زيادي دارد. روشنايي رضايت بخش به راحتي و آسايش انسان كمك مي كند و بازده كار را بالا مي برد و با كاهش حوادث ناشي از نور  غير كافي, به ايمني كمك بسيار مي كند. محاسبه روشنايي روز : براي محسابه روشنايي روز بايستي 3 جزء را در نظر گرفت. 1-  خورشيد به عنوان يك منبع نوراني كه در اين مبحث ارتفاع و آزيموت خورشيد را بايد محاسبه كنيم. 2-  آسمان SKY : بايد موقعيت آسمان را در نظر بگيريم صاف. نيمه ابري يا ابري, كاملاً ابري 3-  زمين: معمولاً 10 تا 15 درصد روشنايي از طريق زمين وارد مي شود كه بستگي به جنس زمين, رنگ و غيره دارد. براي محاسبه روشنايي روز در يك منطقه بايستي مشخصاً جغرافيايي آن منطقه را داشته باشيم كه به شرح ذيل مي باشد.     عرض جغرافيايي         20 / 310     كه معادل 52/0 راديان طول جغرافيايي           40 / 480    كه معادل 83/0 راديان نصف النهار جغرافياي      900       كه معادل 57/1 راديان كه اين اطلاعات جغرافيايي براي محاسبه  ET لازم مي باشد. در ET زمان را به صورت اعشاري مي نويسيم. J  : روز مورد نظر كه عددي بين 365-1 روز مي باشد. SM:   نصف  النهار استاندارد كه از جدول ص 361 هندبوك بدست مي آيد. L :   عرض جغرافيايي. موقعيت خورشيد محاسبه ارتفاع خورشيد: محاسبه آزيموت خورشيد: با استفاده از جدول 14-8 داريم: تعيين عبور نور خالص از پنجره: Te = T . Ra . Tc . llf انتقال خالص خود حاصل ضرب مجموعه عواملي است كه به شرح ذيل به آنها مي پردازيم: T  از جدول 20-8 صفحه 371 كتاب. هندبوك بدست مي آيد كه انتقال تقريبي شيشه و مواد پلاستيكي را در انواع طرحها و اقسام مختلف نشان مي دهد. اين اعداد برحسب درصد بيان مي شوند پس عدد بدست آمده از جدول را بر 100 تقسيم مي كنيم با توجه به اينكه از شيشه دو لايه(Double Glazed) استفاده كرديم پس  T معادل 77 بدست مي آيد كه بعد از تقسيم بر 100 داريم:      T=0/77  LLF:  ضريب كاهش نور ناشي از كثيفي: اين ضريب از جدول شماره 18-8 ص 369 كتاب هندبوك بدست مي آيد. كه با توجه به سه منطقه يا موقعيت مكاني تميز. صنعتي و مناطق بسيار كثيف در نظر گرفته مي شود. كه با توجه به عمودي بودن و تميز بودن. منطقه مورد نظر ما LLF برابر 9/0 مي باشد. LLF=0/9   Ra:  نسبت سطح خالص پنجره به سطح كل: اين فاكتور از تقسيم سطوح خالص (پنجره (شيشه) بر سطح ناخالص بدست مي آيد. طول ناخالص: m 25/1                      طول خالص شيشه: m 75/0 عرض ناخالص: m 95/0                    عرض خالص شيشه: m 45/0 مساحت سطح خالص شيشه      TC :   ضريب پرده ياكركره كه در اينجا يك در نظر مي گيريم. TC=1   پس داريم: Te=T.TC. Ra.LLF Te= 0/77×1×0/592×0/9=0/41 محاسبه ضريب بهره  CU   : با توجه به اينكه پنج نقطه90%D,70%D,50%D,30%D,10%D در اتاق مورد نظر ما مدنظر بود يكي از نقاط رابه طور دلخواه انتخاب مي كنيم تا روشنايي آن را حساب كنيم بنابراين به جدول 24-8 از a تا f مراجعه مي كنيم براي انتخاب جدول مناسب داريم: براساس ضريب بدست آمده كه عدد يك مي باشد شكل يا جدول 8-24b انتخاب مي شود. براي استفاده از جدول بايستي عمليات زير را انجام دهيم.     عرض پنجره عرض پنجره بين يك و نيم ميانگين تا ضريب ها بدست آيند. 76/0 Percent 093/0 10 061/0 30 037/0 70 028/0 70 0255/0 90 CUg=0/028 76/0 Percent 4105/0 10 1085/0 30 0495/0 70 0305/0 70 0255/0 90 CUSKG=0/0305     محاسبه روشنايي عمودي زمين   EXVg  : Mg=fg(Exhsky + Exhsun) با  توجه به اينكه Exhsky  برابر صفر مي باشد و ضريب انعكاس در كف برابر    است داريم: محاسبه  Ei  : داراي دو فرمول محاسبه است كه با توجه به مات و يا شفاف بودن شيشه انتخاب مي شود. مات: شفاف: رنگ شيشه هاي مورد مطالعه ما شفاف مي باشد پس داريم: ميزان روشنايي روز بدست آمده را از كل روشنايي مورد نياز در محيط كار كم كرده و طراحي روشنايي را برحسب مقدار روشنايي لازم باقي مانده حساب مي كنيم. در ايران كميته پيشنهادي براي ساكن آمفي تئاتر يا مطالعه بين 200 تا 500 لوكس پيشنهاد شده است. و انجمن مهندسين روشنايي آمريكا ميزان 750 لوكس را پيشنهاد مي دهد براي جلوگيري از خميدگي مقدار روشنايي را كمتر از مقدار ماكزيمم پيشنهادي در نظر مي گيريم يعني 400 لوكس فرض مي كنيم: 26/317=74/82-400     طراحي روشنايي مصنوعي براساس روشن لومن: روش لومن روشنايي دريك سطح را بررسي مي كند. طراحي و بررسي هاي لازم روش لومن روشنايي در يك سطح را بررسي مي كند و طراحي و بررسي هاي لازم را ادامه مي دهد. روش لومن نمي تواند روشنايي نقطه به نقطه را به ما بدهد معمولاً در صنايع روش لومن خيلي موثر است. كميته را نبايد در نظر گرفت و بايد مقدار پيشنهادي را در نظر گرفت. و اگر  Max را در نظر بگيريم خوب است ولي مقدار مياني (پيشنهادي) براي صرفه جويي در انرژي بهتر است. اين روش در سال 1920 توسط هريسن و اندرسن ابداع شد اين روش براساس اصل بقاي انرژي پي ريزي شده با استفاده از همين اصل شدت روشنايي: البته براي محاسبه كه روشن لومن به كار مي برد نياز به شاخص فضاداريم. اثرات طول. عرض و ارتفاع اتاق و ارتفاع نصب چراغها را مي توان به صورت يك متغيير به نام شاخص فضا يا ضريب اتاق   به صورت زير تعريف كرد:    L: طول اتاق  W:  عرض اتاق h:   ارتفاع نصب چراغها از سطح كار است (سطح كار از زمين كف اتاق در نظر گرفته می شود ضريب انعكاس سقف كه به رنگ سفيد (مقدار شيره) مي باشد را برابر 70 درصد در نظر مي گيريم  (LC=0/7) و ضريب انعكاس ديوار را كه به رنگ خاكستري روشن است 50 درصد   (LW=0/5) و ضريب انعكاس كف اتاق را 10درصد    (LF=(0/1)در نظر مي گيريم. با اطلاعات بدست آمده مي توانيم ضريب بهره را حساب كنيم. در شكل ص 136 با توجهبه منحني توزيع نور لامپ ها 60 درصد نور توليدي لامپ به طرف پايين و صفر درصد آن به طرف بالا پخش مي شود. CU=0/32  MF:  را متوسط در نظر مي گيريم در نتيجه: MF=0/70 با توجه به اينكه لامپ مورد نظر ما فلورسنت با توان 40 وات مي باشد كه شار نوري آن 3700 لومن مي باشد تعداد لامپ هاي مورد نياز را به طريق زير بدست مي اوريم: نحوه چيده مان لامپ ها:     L: طول اتاق مورد نظر W: عرض اتاق مورد نظر X: فاصله چراغها                                                              n : تعداد چراغها حالا بايد ببينيم كه آيا فاصله دو لامپ بدست آمده از طريق بالا درست هست يا خير: طبق قانون فاصله بين دو لامپ نبايد از 8/0 ارتفاع نصب آنها از كف اتاق بيشتر شود. اگر بخواهيم لامپ ها را در ارتفاع cm 40 1/0 سقف قرار دهيم در نتيجه ارتفاع لامپ ها از كف اتاق برابر است با: d=2/5-0/4=2/1m پس داريم:m                                                                     8/1= 8/0× 2/1  در نتيجه فاصله بين دو لامپ مجاور نبايد از 68/1 بيشتر شود و در محاسبه قبلي فاصله بين لامپ ها 7/1 بدست آمده پس فاصله تقريباً درست بوده است. آرايش لامپ ها به طريق زير مي باشد:                    با استفاده از چهار لامپ فلورسنت شدت روشنايي در زمان نصب و نيمه عمر به ترتيب زير است.

نور یکی از عوامل مهم فیزیکی است که وجود آن در تمام محیط‌های زندگی و کار اهمیت ویژه‌ای دارد.
تامین روشنایی مناسب برای کار، مطالعه، تفریح و ... یکی از اصول اولیه مدیریت تامین سلامت است. این موضوع در مقوله بهداشت حرفه‌ای یکی از مباحث مرتبط با علم ارگونومی (علم تطابق محیط با انسان) است. بعضی از کارها به علت دقت خاصی که در انجام‌ آنها لازم است احتیاج به نور بیشتری دارند. وضع تابش‌نور در محیط کار، نوع منبع نورانی و فاصله‌ای که نور از سطح کار لازم است داشته باشد تابع قوانین مخصوصی است. مقدار نوری که در محیط‌های کاری مختلف لازم است تامین شود تا به سلامت چشم‌ها و نیز دقت انجام کار صدمه نزند، بسته به نوع فعالیت و محیط متفاوت بوده و تابع جداول استاندارد است.
بدین‌ترتیب داشتن مقدار نور لازم برای هر کاری و اندازه‌گیری آن به منظور پیشگیری از آسیب‌های بینایی و انجام کار درست، از شرایط اساسی مدیریت ایمنی محیط کار می‌باشد.
چشم‌ همان‌قدر که عضو خارق‌العاده و شگفت‌انگیز است به همان اندازه نیز ظریف و بی‌پناه و آسیب‌پذیر می‌باشد. بنابراین در هنگام کار یا هر جای دیگری باید از آن محافظت کرد.
اکثر ناراحتی‌های چشمی علاوه بر عواملی نظیر پرتاب ذرات، تاثیر مواد سمی، اشعه ایکس یا سایر تشعشعات یونیزان و حرارت، ناشی از ازدیاد یا کمبود نور و یا نامناسب بودن نوع روشنایی، زاویه تابش نیز ایجاد می‌شوند.
تامین نور کافی و مناسب در محیط اعم از محیط‌های کاری و زندگی موجب می‌شود که:
۱) میل و رغبت به کار افزایش یابد.
۲) دقت عمل در کار بیشتر شود.
۳) راندمان و نتیجه کار افزوده گردد.
۴) سلامت چشم و قدرت بینایی افراد محفوظ مانده و خستگی اعصاب کمتر شود.
۵) کار بهتر، راحت‌تر و دقیق‌تر انجام شود.
۶) از میزان حوادث حین کار کاسته گردد.
نور مناسب از طریق استفاده از نور طبیعی و مصنوعی و یا هر دو تامین می‌شود. این نور می‌بایست دارای روشنایی کافی بوده، خیره‌کننده نباشد و به طور یکسان پخش شده باشد.
● عوارض ناشی از نور زیاد
▪ خیرگی:
مهم‌ترین عارضه ناشی از ازدیاد نور است. این حالت در اثر برخورد مستقیم نور به چشم و یا انعکاس شعاع تابش نور از سطوح شفاف به چشم به وجود می‌آید.
ـ علائم خیرگی:
احساس ناراحتی و درد در چشم، کم شدن حس بینایی، ترس از نور و ریزش اشک پدید می‌آید. مثلا زمانی که منبع نور به طور مستقیم در میدان دید کارگر قرار گیرد باعث بروز خیرگی می‌شود، برای جلوگیری از بروز این مشکل منابع روشنایی بایستی به فواصل مناسبی نسبت به هم نصب شوند.
● عوارض ناشی از کمبود نور
در محیط‌هایی که نور مناسب و کافی وجود نداشته باشد به خصوص در مورد کارهای ظریف و دقیق و مطالعه باعث اختلال و کاهش بینایی خواهد شد.
این عوارض شامل فشار در چشم، سردرد، سرگیجه، خستگی و بی‌میلی نسبت به کار خواهد بود.
اگر میزان روشنایی کافی نباشد، درک اجسام مشکل و در محیط‌های صنعتی ممکن است منجر به حوادث شدید و جبران‌ناپذیر برای کارگران شود. در اغلب موارد استفاده غیرصحیح از لامپ‌های روشنایی، آرایش و چیدمان آنها باعث اشتباه دید و قطعات گردنده ماشین‌ها به نظر ساکن آمده یا جهت گردش‌ها به نظر معکوس جلوه کرده و حوادث شدیدی به وجود می‌رود.
تحقیقات جدید نشان می‌دهد، روشنایی که از منابع الکتریکی تامین می‌شود، بیشتر از روشنایی طبیعی خسته‌کننده است. کسانی که در روشنایی مصنوعی کار می‌کنند برای اینکه خوب ببینند و برایشان ناراحتی و خستگی به وجود نیاید باید میزان روشنایی که روی سطح کار می‌رسد به اندازه کافی زیاد باشد و در ضمن از علل چشم‌زدگی نیز با وسایل و روش‌های فنی جلوگیری شود.
برای تامین روشنایی مناسب و حفظ سلامت بینایی نکات زیر حائز اهمیت است:
۱) ارزیابی میزان روشنایی موجود محیط.
۲) تامین میزان روشنایی مناسب با توجه به شرایط محیطی، نوع فعالیت، نوع منبع روشنایی، نوع ۳) آرایش لامپ‌ها
۴) سرویس‌ و نگهداری سیستم روشنایی
۵) انجام معاینات چشم حداقل سالی یک بار

اصول و استانداردهای طراحی و اندازه گیری روشنایی

اصول طراحی روشنایی طبیعی (با توجه به موقعیت جغرافیایی ایران):
- طراحی بنا باید به گونه ای باشد که پنجره های اصلی در سمت جنوب، جنوب غربی و جنوب شرقی قرار گیرند.
- در صورتی که امکان طراحی پنجره در سمت جنوب نباشد بایستی از پنجره های سقفی که به صورت قائم نصب شده باشند کمک گرفت. نصب پنجره های سقفی افقی مشکلات زیادی را از نظر ایمنی و هدایت تابش مستقیم خورشید در پی خواهد داشت.
- ترتیبی اتخاذ گردد که عمق فضا (فاصله پنجره از ضلع مقابل) به حداقل ممکن کاهش یابد. در صورت لزوم پنجره های قائم سقفی می تواند مفید باشد.
- پوشش سطوح داخلی باید دارای رنگ و ضریب انعکاس مناسب برای توزیع بهتر روشنایی باشد. برای کف ضریب انعکاس 0.3 و برای دیوارها 0.5 و سقف 0.7 پیشنهاد می شود. لازم است که همواره نظافت دیوارها و کف صورت پذیرد.
- کلیه دستگاه ها و تجهیزات و لوازم باید دارای پوشش رنگ ملایم با ضریب 0.5 بوده و دائما نظافت گردند.
- استفاده از دستگاه ها و ابزارهای با وجود سطوح براق به دلیل بازتابش شدید نور و ایجاد خیرگی مجاز نیست.
- پنجره ها باید تا نزدیکی سقف ادامه داشته باشند زیرا در این حالت بازدهی بهتری دارند.
- مساحت پنجره ها باید برای نورگیری مکان کافی باشد.
- ارزش پنجره های شمالی یک سوم پنجره های جنوبی و ارزش پنجره های شرقی و غربی نصف آن هاست.
- وجود مانع، سایبان، پرده و کثیفی شیشه ها می تواند تا حدود زیادی بازدهی پنجره ها را کاهش دهد.
- استفاده از شیشه مات برای جلوگیری از تابش نور با درخشندگی بالا روی سطوح داخلی توصیه می کردد.
- برای روزهای ابری و ساعات اول و آخر روز باید روشنایی مصنوعی نیز به طور مکمل پیش بینی شود.
در سیستم روشنایی مطلوب باید:
1. متوسط شدت روشنایی مطابق استاندارد باشد.
2. اصول کلی طراحی (تعداد چراغ، ارتفاع طراحی، چیدمان) رعایت شده باشد.
3. تناسب نوع منابع روشنایی (از نظر رنگ دهی و تناسب با کار)
4. ضریب انعکاس و درخشندگی سطوح داخلی در حدی باشد که سبب آزار کارکنان نشود.
5. سایه روشن محسوس نداشته باشد (یکدستی توزیع روشنایی)
6- نگهداری سیستم روشنایی مطلوب و تعویض به موقع لامپ های سوخته انجام شده باشد.
استانداردهای اندازه گیری:
شدت روشنایی یک لوکس عبارتست از روشنایی حاصل از تابش یک لومن بر سطحی به مساحت یک متر مربع. لوکس متر وسیله اندازه گیری « شدت روشنایی» با واحد lux می باشد، دستگاه مورد نظر، شدت نور بر سطح سنسور را حس نموده و با توجه به ضرایب تبدیل اختصاص داده شده به دستگاه دیجیتالی شدت روشنایی محلی که سنسور در آن واقع است را نشان می دهد.
در استانداردهای مهندسی برای هر مکانی با توجه به کاربری آن میزانی از شدت روشنایی در نظر گرفته شده است که جداول آنها به تفکیک کاربری های متفاوت، حداقل و حداکثر و شدت روشنایی مورد نیاز و حتی شدت روشنایی پیشنهادی را معین کرده است و بر اساس آنها می توان شدت نور یک محیط را به صورت استاندارد با نرم افزارهای کامپیوتری dialux یا calclux و یا به صورت دستی محاسبه و طراحی کرد.
از نظر فنی دانستن اینکه یک سطح تا چه اندازه زیر تابش نور قرار گرفته مهم است، زیرا انسان مایل است بر روی این سطح، اشیاء را بدون خسته کردن چشم با تابش نور معینی ببینید. از آنجا که چشم قادر به تعیین شدت روشنایی نیست، برای سنجش آن از دستگاه کوچک لوکس متر استفاده می شود.

ضریب بازتابش نوع مصالح 80-99 آینه 75-95 آلومینیم پرداخت شده آندی 70-80 آلومینیم پرداخت شده 60-65 روکش کروم 55-65 فولاد ضد زنگ 35-65 سنگ آهک 80 سنگ مرمر سفید 80 گچ خشک تازه 65 گچ خشک کهنه 20-45 سیمان پرتلند 10-25 آجر 80 کاشی
ضریب بازتابش (%) رنگ 0.80 سفید 0.65 زرد 0.50 صورتی روشن 0.45 آبی روشن 0.40 قرمز روشن 0.15 سبز تیره 0.15 قهوه ای تیره 0.05 سیاه

خصوصیات مکان مثال شدت روشنایی مورد نیاز Lx مکان هایی با تردد محدود افراد انبارها یا زیرزمین ها و راهروه 50 تا 150 کارهای غیر دقیق یا خشن بارگیری و تخلیه الوار یا تایر 200-150 کارهای با دقت متوسط کارهای خدماتی و تولیدی 300-200 کارهای دقیق کارهای تحریری یا مونتاژ قطعات 500-300 سطح خیابان در شب 30 سالن های تعمیر قطعات تعمیر ساعت، نقشه کشی 750- 800

● تامین نور کافی و مناسب در محیط‌ های کار:

در محیطهای کاری با نور مناسب امکان بروز هر نوع حادثه نیز کاهش می‌یابد. نور مناسب از طریق استفاده از نور طبیعی و مصنوعی و یا هر دو تامین میگردد. این نور می‌بایست دارای روشنایی کافی بوده، خیره کننده نباشد و بطور یکسان پخش شده باشد .

● عوارض ناشی از ازدیاد نور:

▪ خیرگی:
مهمترین عارضه ناشی از ازدیاد نور است. این حالت در اثر برخورد مستقیم نور به چشم و یا انعکاس شعاع تابش نور از سطوح شفاف به چشم بوجود میآید.

▪ علائم خیرگی:
احساس ناراحتی و درد در چشم، کم شدن حس بینایی، ترس از نور و ریزش اشک پدید می‌آید. مثلاً زمانی که منبع نور به طور مستقیم در میدان دید کارگر قرار گیرد باعث بروز خیرگی میشود برای جلوگیری از بروز این مشکل منابع روشنایی بایستی به فواصل مناسبی نسبت به هم نصب شود.

● عوارض ناشی از کمبود نور:

در کارگاههائیکه نور مناسب و کافی وجود نداشته باشد بخصوص در مورد کارهای ظریف و دقیق باعث اختلال و کاهش بینایی خواهد شد.
این عوارض شامل فشار در چشم، سردرد،‌ سرگیجه خستگی، بی‌میلی نسبت به کار و نیستاگموس حرفه‌ای می‌باشد.( بیماری نیـسـتاگـموس سـبب بـروز حـرکـات غیـر طبیعی در چشم می شود.)

▪ چه عاملی سبب بروز نیستاگموس در معدنچیان می‌گردد:

اگر کمبود نور به مدت طولانی ادامه داشته باشد این عارضه بوجود می‌آید.
در بیماری نیستاگموس کارگران معمولاً وقت خروج از معدن متوجه این عارضه می‌گردند. بدین ترتیب که به مدت چند لحظه احساس می‌کنند که اشیاء جلوی چشمشان می‌لرزد. این عارضه ممکن است یک یا هر دو چشم را گرفتار سازد.

تامین روشنایی در معادن سبب محو سریع نیستاگموس معدنچیان می‌گردد.

▪ عواملی که عوارض ناشی از کمبود یا ازدیاد نور را تشدید می‌کند:

۱) خستگی فکری،
۲) خستگی چشمی،
۳) سن

● منابع نور:

برای روشنایی کارگاهها از دو منبع نور طبیعی (نور خورشید) و نور مصنوعی (الکتریکی) می‌توان استفاده نمود.

▪ روشنایی طبیعی:

نور آفتاب سالم‌ترین و ارزان‌ترین وسیله روشنایی و یکی از منابع مهم تامین انرژی نورانی می‌باشد.

به منظور استفاده بهتر و صحیح‌تر از روشنایی روز بایستی به نکات زیر توجه نمود:

ـ در صورتی که کارگاه یا محل کار بزرگ باشد و پنجره‌های آن برای رساندن نور به همه قسمتها کافی نباشد باید در قسمتهایی از سقف از پوشش شیشه‌ای استفاده شود.

ـ برای جلوگیری از تابش مستقیم نور خورشید در تابستان بهتر است بالای پنجره‌ها سایبان داشته باشد.

ـ برای استفاده بیشتر از نور آفتاب باید سقف کارگاه و دیگر سطوح منعکس کننده نور به رنگ روشن بوده تا نور را بهتر منعکس کند.

ـ برای اینکه نور کافی به محل کار برسد بایستی با توجه به نوع کار، تابش نور و آفتابی بودن محل مجموع سطوح پنجره‌ها و یا سقف شیشه‌ای کارگاه متناسب با مساحت کف کارگاه باشد.

در طرح روشنایی مصنوعی برای محیط کار این نکات باید مورد توجه قرار گیرد:

ـ نور حاصله از منابع روشنایی باید تا حدامکان به روشنایی روز نزدیک باشد.

ـ سقف و قسمت بالایی دیوارها معمولاً به منظور افزایش راندمان روشنایی وارده از پنجره‌ها به رنگ روشن و قسمت پایین دیوارها برای ایجاد شرایط آسایش به رنگ تیره رنگ آمیزی میشوند.

ـ مقدار نور حاصله از منابع روشنایی باید ثابت و به اندازه کافی بوده و بر کلیه سطوح محیط کار به طور یکنواخت توزیع شود تا از بوجود آمدن سایه و زوایای تاریک جلوگیری شود.

ـ تعمیر و سرویس به موقع منابع روشنایی

ـ تمیز و پاک نمودن نورگیرها به طور مرتب

ـ در مورد میزان نور برای کارگاههای مختلف ارقام زیر می‌تواند راهنمای مناسبی باشد:

محل کار / میزان روشنایی مطلوب بر حسب لوکس
کارهای بزرگ / ۸۰-۱۰۰
کارهای ظریف / ۱۵۰- ۲۵۰
کارهای بسیار ظریف / ۵۰۰- ۱۰۰۰

● آیا محیط کار شما از میزان نور مناسب برخوردار می‌باشد؟

▪ لوکس: واحد اندازه‌گیری روشنایی در محیط کار گویند که بوسیله دستگاه لوکس‌متر اندازه‌گیری میشود.

نور در محیط کار مهم است

یکی از عوامل مهم در هر محیط روشنایی است. میزان روشنایی محیط‌های کار به سبب دقت خاصی که برخی از کارها می‌طلبند و اثری که بر سلامت چشم‌ها به عنوان عضوی ظریف و آسیب‌پذیر دارد، یکی از عوامل مهم در علم ارگونومی (علم تطابق محیط با انسان)‌ محسوب می‌شود.

محیط کار، نور کافی می‌خواهد:

اگر نور محیط کار کافی نباشد، می‌تواند موجب ضعف بینایی همراه با چشم درد شود.
در واقع زمانی که شما به مدت طولانی در نور کم کار می‌کنید، ابتدا خستگی چشم را به صورت واضح حس می‌کنید و کم‌کم این خستگی به قرمزی چشم، اشک ریزش، سردرد، گیجی و علامت‌های دیگر منجر می‌شود.
در بسیاری مواقع، کار کردن در محیط‌های بسته ی کم نور، سبب خستگی و تحریک‌پذیری فرد می‌شود.

نور طبیعی از نور مصنوعی بهتر است:

محققان معتقدند سرایت بیماری‌های تنفسی در محیط‌های کاری دارای نور مصنوعی یا نور ناکافی، به مراتب بیشتر است.
تعبیه پنجره‌هایی که به اندازه کافی نورگیر هستند، می‌تواند محیط کار را مطبوع و دلپذیر کند و بر کارایی افراد بی‌افزاید.
علاوه بر آن تحقیقات نشان می‌دهد نور لامپ نسبت به نور طبیعی خسته‌کننده‌تر است.

نور زیاد هم به چشم صدمه می‌زند:

منابع نور شدید مثل خورشید، لامپ‌های خیلی قوی، جوشکاری و لیزر نیز می‌توانند سبب آسیب به شبکیه ی چشم شوند.
البته چشم‌های ما در این موارد، با مکانیسم پلک زدن‌های مداوم، به دفاع و حفاظت از خود می‌پردازند، اما بسیاری موارد به خصوص نورهای شدید لیزر آسیب جدی به شبکیه وارد می‌کنند.
انجمن مهندسی روشنایی موسسه استاندارد آمریکا، بر حسب شدت خطر و سطح فعالیت حداقل ۱ تا ۵ فوت ‌کندل (واحد بین‌المللی روشنایی)‌ را توصیه کرده است.
نور کافی علاوه بر اینکه از احساس خستگی کارکنان جلوگیری می‌کند، باعث کاهش اشتباهات و بهتر شدن روحیه کارکنان و افزایش بازدهی آنان می‌شود.
یکی از عوارض مهم تابش مستقیم نور شدید به چشم، خیرگی است. در واقع هنگامی که منبع نور به طور مستقیم در میدان دید کارگر قرار می‌گیرد، یا نور از سطوح شفاف به چشم منعکس می‌شود، نوعی احساس ناراحتی و درد در چشم به وجود می‌آید که “خیرگی” نامیده می‌شود که سبب ترس از نور، اشک ریزش و کاهش بینایی می‌شود.
بنابراین برای حفظ سلامت چشم ها، انجام راحت‌تر و دقیق‌‌تر کارها و کاهش حوادث ناشی از کار لازم است موارد زیر در دستور اصلی کار کارفرمایان قرار بگیرند:
* ارزیابی روشنایی محیط کار
* سرویس و نگهداری لامپ‌ها
* انجام معاینات حداقل سالانه کارمندان و کارگران