انتخاب وسايل حفاظت فردي در محيط كار و ارزيابي خطرات


يكي از مشكلات مهم صنايع به وي}g در كشورهاي در حال توسعه، مشكلات ايمني و بهداشتي پرسنل شاغل در صنايع است.ايمني به عنوان شاخصي در خصوص درجه نسبي فرار از خطر و بهداشت حرفه اي به عنوان مفاهيمي براي ارزيابي ميزان تماس شاغلين با آلاينده هاي مختلف و متعدد محيط هاي كار از جمله موارد حائز اهميتي هستند كه مديران صنايع
مي بايست به آن توجه كنند. بديهي است شناسايي و كنترل خطرات براي بالا بردن سطح بهره وري در صورت دارا بودن محيطي بهداشتي، ايمن و كارگران سالم امكان پذير خواهد بود.
از آنجايي كه در مواقعي كنترل بخش مهمي از عوامل زيان آور شغلي (شامل عوامل شيميايي، فيزيكي، مكانيكي و بيولو}oكي) در منبع توليد يا در مسير انتقال امكان پذير نيست تنها راه حل باقي مانده تجهيز پرسنل به وسايل حفاظت فردي مناسب و استاندارد خواهد بود. وجود طيف وسيعي از خطرات شيميايي، فيزيكي، بيولو}oكي و مكانيكي با خصوصيات خورندگي، برندگي، سميت، سرطانزايي، سوزانندگي، جهش زايي و ... در محيط هاي كاري مي تواند سلامت شاغلين و حتي ساير افراد مجاور محيط هاي شغلي را به شدت مورد تهديد قرار دهد. بنابراين به منظور حفظ منبع انساني و هم چنين افزايش راندمان كار و بهره وري، شناسايي، ارزيابي و كنترل خطرات فوق از اهميت بسزايي برخوردار است. وظايف ياد شده در فرهنگ ايمني امروزي نه تنها كاري انساني و در راستاي اهداف اقتصادي و اجتماعي محسوب مي شود بلكه وظيفه قانوني نيز تلقي مي شود كه چشم پوشي از آن مي تواند باعث اعمال مجازات قانوني شود.

روش حفاظت از كارگران
از طرف ديگر بايستي توجه داشت كه استفاده از وسايل حفاظت فردي معمولاً آخرين روش دفاعي در مقابل شرايط خطرناك محيط هاي كار محسوب مي شود. در بيشتر مقررات ايمني امروزي نظير مقررات كميسيون اروپايي و هم چنين اصول مديريت نوين ايمني، كنترل هاي فني و مهندسي و در مرتبه بعدي كنترل هاي مديريتي به عنوان اولين و مناسب ترين روش حفاظتي كارگران در برابر مواد و شرايط خطرناك توصيه مي شوند. به عنوان مثال اولويت بندي كميسيون ياد شده در كنترل خطرات شيميايي محيط هاي كاري به ترتيب شامل جايگزيني مواد و شرايط خطرناك با مواد و شرايط كم خطر، راه حل هاي مهندسي از طريق كنترل در منبع، به كارگيري تهويه موضعي و در نهايت استفاده از وسايل حفاظت فردي است.
هم چنين مقررات اداره بهداشت و ايمني حرفه اي امريكا نيز استفاده از PPEs را به عنوان آخرين راه كنترل شرايط خطرناك طبقه بندي كرده و بيان مي كند كه كاربرد PPEs زماني به عنوان يك راه حل جايگزين مطرح مي شود كه بنا به دلايل فني و اقتصادي قابل قبول، اجرا و به كارگيري كنترل هاي مهندسي و مديريتي عملي نبوده و يا نتواند سطح مواجهه كارگران با عوامل زيان آور را به حد بي خطر و يا قابل قبول كاهش دهد. جايگزيني مواد كم خطر با مواد خطرناك، تغيير فرآيند كار، محصور كردن مواد يا فرآيندهاي خطرناك، استفاده از سيستم هاي تهويه مناسب، به كارگيري روش هاي كنترل از راه دور و موارد مشابه از جمله موارد اجرايي كنترل هاي مهندسي است. كنترل هاي مديريتي نيز مي تواند شامل گردش كار يا به عبارت بهتر جا به جايي متناوب كارگراني كه در معرض مواجهه شديد با خطرات هستند، تغيير نحوه انجام كار به گونه اي كه مواجهه با خطرات به حداقل برسد و مواردي از اين قبيل باشد. در شرايطي كه روش هاي مهندسي و مديريتي نتوانند به طور موثر پتانسيل مواجهه با مواد يا شرايط خطرناك را كاهش دهند يا زماني كه شرايط تماس موقتي باشد يا مواردي كه هزينه كنترل هاي مهندسي و مديريتي آن قدر بالا باشد كه نتوان آن را به كار بست و يا جايي كه نياز به يك خط دفاعي ثانويه باشد، مي توان استفاده از وسايل حفاظت فردي را به عنوان يك راه حل پيشنهاد كرد. بنابراين به وضوح پيداست كه كاربرد وسايل ياد شده اغلب به عنوان آخرين راه مقابله با مخاطرات متنوع محيط هاي كاري محسوب مي شود.

مدل هاي حادثه
اولويت بندي اخير در رابطه با مراحل كنترل خطرات محيط هاي كار در يكي از مدل هاي حادثه تحت عنوان مدل انر}o كه توسط Gibson ارائه و به وسيله Haddon گسترش يافته مورد تاييد قرار گرفته است. در اين مدل Haddon، اصول پيشگيري از حوادث را در اجراي استرات}o هاي ده گانه زير مي داند. لازم به ذكر است كه استرات}o هاي ده گانه Haddon ، اصول
قانون گذاري و استاندارد سازي اتحاديه اروپايي در زمينه ايمني ماشين آلات و تجزيه و تحليل ريسك را به شدت تحت تاثير قرار داده است. اصول ده گانه Haddon را با توجه به خطر، حفاظ و عنصر آسيب پذير در جدول شماره يك ملاحظه مي كنيد.
ممكن است براي كارفرمايان استفاده از وسايل حفاظت فردي براي كنترل مواجهه كارگران با خطرات يك راه حل ساده، مناسب و صحيح به نظر برسد، ولي بايد به خاطرداشت در صورت عدم توجه به عوامل متعدد دخيل در يك برنامه موثر پيشگيري، مي تواند بسيار نامناسب و حتي خطرناك باشد.
به عنوان مثال بعضي از انواع PPEs نظير رسپيراتورها يا لباس هاي يكپارچه حفاظتي ممكن است بسيار گرم و سنگين بوده و به دليل تحميل فشار بر كارگران در هنگام استفاده، از سوي آنها مورد استفاده قرار نگرفته و يا به طور نامناسب و ناقص استفاده شوند. به همين دليل پذيرش كارگران يك فاكتور اساسي در يك برنامه موفقيت آميز استفاده از PPEs محسوب
مي شود. براي اينكه وسايل حفاظت فردي بتوانند بالاترين سطح ممكن حفاظت را تامين كنند لازم است كه به طور مناسب انتخاب و به بهترين نحو ممكن نگهداري شوند. هم چنين مي بايست به طور صحيح و مداوم مورد استفاده قرار گيرند.
اگر استفاده از وسايل حفاظت فردي براي كارگران ناراحت كننده باشد و علل واقعي كاربرد وسايل ياد شده به آنها تفهيم نشود امكان استفاده ناقص و يا غلط از PPEs و در نتيجه عدم تامين حفاظت كافي و لازم وجود خواهد داشت. با توجه به اين مسائل، آموزش كاربران يك بخش حياتي و تفكيك ناپذير از يك برنامه موفقيت آميز استفاده از PPEs خواهد بود.

برنامه استفاده از وسايل حفاظت فردي
آموزش افرادي كه لازم است از وسايل حفاظت فردي استفاده كنند بايستي در يك برنامه آموزشي موثر انجام گيرد. عناصر اصلي چنين برنامه اي در جدول شماره2 به طور خلاصه ارائه شده است. بر اساس اين برنامه لازم است كه استفاده كنندگان از اهداف برنامه مطلع بوده و اجازه بيابند كه تجارب خود از كاربرد PPEs را ارائه كنند

همان طور كه ذكر شد پذيرش شاغلين، بخش مهمي از يك برنامه موفقيت آميز PPEs است. تا زماني كه شاغلين با ضرورت استفاده از PPEs آشنا نشوند و به طور مستقيم در برنامه ياد شده، شركت نكنند استفاده صحيح و كامل از تجهيزات، عملي نخواهد شد. آموزش عملي استفاده از PPEs ، بخش اساسي فرايند آموزش است. لازم است كه قبل از استفاده واقعي از PPEs ، كارآموزي صورت گرفته و به طور مرتب (معمولاً سالانه) تكرار شود. آموزش عملي علاوه بر اينكه كارگران را به اهميت استفاده از وسايل فردي آگاه خواهد كرد امكان آشنايي شاغلين با PPEs را در محيط ايمن فراهم
مي آورد. يك برنامه آموزش عملي موفق ممكن است شامل موارد زير باشد:
- تشريح خطر و شرايطي كه استفاده از وسايل حفاظتي را ضروري مي سازد.
- تشريح اقداماتي كه در رابطه با خطرات موجود انجام شده و يا مي توان انجام داد.
- توضيح درباره علت انتخاب PPEs موجود.
- بحث و بررسي توانايي ها و محدوديت هاي وسايل انتخاب شده.
- نشان دادن روش هاي صحيح استفاده از وسايل حفاظت فردي شامل نحوه پوشيدن و در آوردن آنها.
- فراهم آوردن فرصت براي كارگران جهت استفاده عملي از وسايل.
- بحث درباره روش هاي تميز كاري، بازرسي و نگهداري و PPEs
انتخاب PPEs بايستي توسط فردي صورت گيرد كه در مورد انواع وسايل حفاظتي خطرات محيط كار و نوع و درجه حفاظت مورد نياز اطلاعات كافي داشته باشد. توصيه مي شود كه در وهله اول انتخاب وسايل حفاظت فردي توسط متخصين بهداشت حرفه اي انجام شود و همزمان سرپرستان نيز در زمينه انتخاب مناسب PPEs بر اساس شرايط واقعي كار از روي يك ليست آماده از قبل تهيه شده تحت آموزش قرار گيرند. به عنوان مثال متخصصين بهداشت حرفه اي ممكن است براي جابه جايي انواع مختلف حلال ها در يك كارخانه شيميايي چند نوع دستكش را پيشنهاد كرده و هم چنين به سرپرست بخش اطلاعات لازم براي انتخاب بهترين دستكش در موقع كار با يك حلال مشخص را ارائه كنند.
ارزيابي خطرات و انتخاب تجهيزات حفاظت فردي

 1- خطر بالاي سر
خطراتي كه بايستي مدنظر باشند عبارتند از:
- بارهاي معلقي كه مي توانند سقوط كنند.
- تيرها، اشيا و بارهاي بالاي سر كه امكان تماس سر با آنها وجود دارد.
- سيستم ها و تجهيزات برقي كه امكان تماس سر با آنها وجود دارد.
- كارگراني كه در ارتفاع كار مي كنند و ممكن است اشيا و اجسام توسط آنها به پايين انداخته شود.
- اجسام و گوشه هاي تيز در ارتفاع سر.
2- خطرات چشم و صورت
خطراتي كه بايستي مدنظر قرار گيرند، عبارتند از:
- پاشش مواد شيميايي
- گرد و غبار
- دود و دود فلزي
- عمليات جوشكاري
- تشعشعات ليزري و مرئي
- آئروسل هاي بيولو}oكي
- پرتاب ذرات و اجسام
3- خطرات دست
خطراتي كه بايستي مدنظر باشند، عبارتند از :
- مواد شيميايي
- لبه هاي تيز، تراشه ها، غيره
- گرما و سرماي بسيار زياد

 -عوامل بيولو}oكي
- سيم هاي برقدار
- ابزار آلات تيز، قطعات ماشين آلات و غيره
- جابه جايي مواد
4- خطرات پا
خطراتي كه بايستي مدنظر باشند عبارتند از:
- مواد سنگين جابه جا شده توسط كارگران
- لبه يا قطعات تيز (ريسك سوراخ شدن)
- مواجهه با سيم هاي برقدار
- شرايط لغزنده غير معمول
- شرايط مرطوب
- ساختمان سازي يا تخريب
5- ساير خطرات ايمني و بهداشتي شناسايي شده:
پس از شناسايي خطرات در محيط كار، مهندس ايمني و بهداشت
حرفه اي ضمن ارزيابي، تناسب PPEs جديد را براي كنترل و كاهش خطرات موجود تعيين خواهد كرد. در مرحله شناسايي خطرات و تعيين PPEs ضروري، لازم است احتمال بروز همزمان چندين خطر نيز ارزيابي شود.
تدابير حفاظتي

تمام تجهيزات و وسايل حفاظت فردي بايستي با توجه به نوع استفاده، از طرح و ساخت ايمن برخوردار بوده و لازم است كه در يك وضعيت بهداشتي و قابل اطمينان نگهداري شوند. هم چنين بايستي توجه داشت كه در موقع خريد و انتخاب PPEs تنها آن دسته از آنها انتخاب شوند كه مطابق با مقررات سازمان هاي مسئول ملي و بين المللي نظير سازمان استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران،‌مقررات وزارت كار و امور اجتماعي، ANSI، NIOSH و غيره باشند.
در انتخاب PPEs مناسب در راستاي كسب اطمينان از استفاده صحيح از آنها، لازم است علاوه بر خصوصيات عملكرد آنها، به ساير عوامل دخيل نظير اندازه، رنگ، شكل و ... نيز توجه شود.

تميز كاري و نگهداري
كليه كارگراني كه از PPEs استفاده مي كنند لازم است در زمينه استفاده و نگهداري مناسب از PPEs آموزش كافي ببينند. به همين منظور برنامه ريزي و اجراي بازآموزي هاي دوره اي توسط مهندسين ايمني و بهداشت حرفه اي براي كارگران و هم چنين سرپرستان امري اجتناب ناپذير است.