آشنايي با رشته بهداشت حرفه اي و بازار شغلی رشته
آشنايي با رشته بهداشت حرفه اي و بازار شغلی رشته
تعريف بهداشت حرفه اي ( Occupational Health ) :
بهداشت حرفه اي شاخه اي از علم بهداشت است كه با شناسايي ، ارزشيابي و كنترل عوامل زيان آور محيط كار از بروز بيماري ها و عوارضي كه ممكن است توسط اين عوامل (عوامل فيزيكي، شيميايي، بيولوژيكي و ارگونومي) بوجود آيد، جلوگيري مي كند .
كنترل عوامل تهديد كننده سلامت در محيط كار تا حد زيادي در كاهش عوارضي مانند بيماريها، حوادث شغلي، ركود اقتصادي و كاهش بهره وري به علت از كارافتادگي موثر است. ابوعلي سينا از اولين پزشكاني بود كه در آثار خود از دردهاي شكمي قلنج مانند دربين كارگران نقاش نام برده است كه اين دردها مسلماً با مواد معدني موجود در رنگهاي مصرفي ارتباط داشته است .
اهداف بهداشت حرفه اي
كميته مشترك كارشناسان بهداشت جهاني و سازمان بين المللي كار اهداف بهداشت حرفه اي را چنين تشريح كرده است :
- ارتقا و تأمين عالي ترين درجه ممكن وضع جسمي ، رواني واجتماعي كاركنان همه مشاغل
- جلوگيري از بيماريها و حوادث شغلي
- انتخاب كارگر يا كارمند براي محيط شغلي مناسب كه از نظر جسمي و رواني، قدرت انجام آن را داشته باشد. به بياني ديگر تطبيق كار با انسان و در غير اين صورت تطبيق انسان با كار.
- شناسايي، اندازه گيري، ارزشيابي و كنترل عوامل زيان آور محيط كار
فعاليت هاي واحد بهداشت
شناسايي عوامل زيان آور محيط كار از جمله سروصدا، عوامل شيميايي، روشنايي و اندازه گيري و ارزشيابي اين عوامل كه در نهايت به كنترل آنها مي انجامد از جمله فعاليت هاي واحد هاي بهداشت است در زير به طور مختصر به شرح هر كدام از اين وظايف مي پردازيم:
شناسايي: اولين اقدام كارشناس بهداشت حرفه اي ، شناسايي عوامل زيان آور محيط كار است. براي اين كار ابتدا از محل، بازديد مقدماتي كرده و سپس منابع احتمالي آلودگي را تعيين و اولويت بندي مي كند .
اندازه گيري: براي مشخص شدن ميزان آلودگي بايد عوامل آن را اندازه گيري كرد . اين كار به وسيله تجهيزات مختلفي مانند صداسنج، لوله هاي گاز ياب، لوكس متر و... انجام مي گيرد.
ارزشيابي: نتايج اندازه گيري به تنهايي معني و مفهومي ندارد و بايد آن را با استانداردهاي بهداشت حرفه اي مقايسه كرد. در مرحله ارزشيابي ضمن مقايسه اين اندازه گيري ها آنها را مورد تجزيه و تحليل قرار مي دهند.
كنترل: پس از اندازه گيري ومقايسه با استانداردها اقدامات لازم براي كنترل عوامل زيان آور محيط كار و پيشگيري از تأثير اين عوامل بعمل مي آيد. مهمترين اقدامات كنترلي عبارتند از :
- اقدامات كنترل مهندسي مانند تهويه صنعتي ، استفاده از شيشه دو جداره ، نصب Silencer و...
- اقدامات مديريتي مانند كاهش مدت تماس با عوامل زيان آور و تغيير شغل و ...
- تهيه وسايل حفاظت فردي مناسب
معاينات پزشكي
پس از شناسايي، اندازه گيري، ارزشيابي و كنترل عوامل زيان آور محيط كار مي توان با استفاده از نتايج اندازه گيري عوامل زيان آور، براي معاينات پزشكي نيز برنامه ريزي كرد. معاينات پزشكي شامل موارد زير مي شود:
- معاينات پزشكي قبل از استخدام : كاركنان تازه وارد با توجه به محلي كه قرار است شروع به كار كنند ، آزمايش هاي مختلفي مانند عكس ريه ، آزمايش شنوايي و آزمايش هاي پاتوبيولوژي و... را انجام مي دهند و پس از انجام اين آزمايشها توسط پزشك سازمان معاينه مي شوند .
بنابر اين لازم است همه متقاضيان كار قبل از استخدام مورد معاينه پزشكي قرار گيرند. بعضي از اهداف معاينات قبل از استخدام عبارتنداز :
- حفظ صنعت ، سرمايه وسلامت ديگر كارگران
- تعيين حدود سلامتي متقاضي در بدو ورود
- تشخيص بيماري هاي زودرس و درمان آنها
- تشكيل پرونده بهداشتي و استفاده ازآن در معاينات بعدي
- معاينات پزشكي دوره اي : به منظور تشخيص به موقع بيماريها و تعيين اثر محيط كار بر سلامت افراد كه اين معاينات دوره اي، سالي يكبار انجام مي شود.
معاينات دوره اي شامل دو بخش: آزمايشهاي پاتوبيولژي و معاينات شغلي اختصاصي است . معاينات شغلي اختصاصي بسته به شرايط محيط كار و نوع عوامل زيان آور موجود برنامه ريزي مي شود و شامل اسپيرومتري (آزمايش تنفسي ) براي افرادي كه در معرض آلودگي هوا قرار دارند و اديومتري ( آزمايش شنوايي ) براي افرادي كه در معرض سرو صدا قراردارند مي شود.
ديگر فعاليت هاي واحد بهداشت
انجام كمك هاي اوليه براي افراد حادثه ديده و رساندن بيماران اورژانسي به مراكز درماني، ويزيت بيماران توسط پزشك و تحويل دارو هاي تخصصي با تجويز پزشك، جمع آوري آمار حوادث و تجزيه و تحليل آنها، تهيه كارت بهداشتي پرسنل رستوران و آبدارخانه و انجام آزمايشهاي تخصصي به منظور دريافت كارت بهداشتي، تزريق واكسن هاي مورد نياز از جمله هپاتيت ، آنفلوآنزا ، كزاز و... با نظارت پزشك متخصص، نظارت و كنترل بر بهداشت آب آشاميدني از طريق انجام آزمايش كلر سنجي روزانه از آب ورودي به پالايشگاه و آزمايشهاي تخصصي آب شرب و غير شرب در فواصل مناسب توسط مركز بهداشت منطقه، بازديداز رستوران و سرويس هاي بهداشتي در فواصل زماني مشخص، سمپاشي وطعمه گذاري واحدها و محيط پالايشگاه و در نهايت اجراي دستورالعمل هاي استاندارد OHSAS 18001 از ديگر فعاليتهاي واحدهاي بهداشت است.
پنج گام مهم در اولین روزهای کاری یک کاردان/ کارشناس بهداشت حرفه ای
گام اول : خودتان را به مدیرتان معرفی کنید .
شرح آنکه چه تحصیلاتی ، چه اطلاعاتی و از همه مهم تر چه مهارتهایی دارید برای مدیریت بسیار مهم است البته فراموش نکنید پس از مشغول شدن بکار بایستی در صدد اثبات ادعاها و گفته هایتان بر آیید یعنی مهارتها ، اطلاعات و دانسته هایتان را به بهترین وجه ممکن بکار بندید و سعی کنید همواره فردی متفاوت از دیگران باشید .
گام دوم :خط مشی و هدف خود را در محیط کاربطور واضح و روشن شرح دهید .
این روش علاوه برآنکه مدیران و سرپرستان را نسبت به وجود یک کارشناس یا کاردان بهداشتی خوش بین مینماید ، باعث تقویت روحیه و بالا رفتن میزان اعتماد به نفس و خودباوری شما میگردد. در وهله اول هدف بلند مدت بهداشت حرفه أی را بیان کرده و برای نیل به آن اهداف کوتاه مدت خود را نیز مشخص سازید ، سپس برای دستیابی به این اهداف راهکارهای خود را مدون سازید . در خصوص اهداف بلند مدت وکوتاه مدت در گام پنجم بیشتر بحث خواهیم کرد .
تعیین افرادی را که در گروه و تیم بهداشتی کارخانه با شما باید همکاری نمایند ، فراموش نکنید. این اقدام اهمیت و بزرگی کار شما را بیش از پیش نمایان میسازد .
گام سوم : منابع اطلاعاتی به روز و قابل دسترس در محل کار داشته باشید .
کتابها و جزوات درسی و دانشگاهی ،قوانین کار و تامین اجتماعی ، دستورالعملها و مقررات کارخانه ، نشریات مختلف بخصوص با موضوعات بهداشتی – ایمنی و مدیریت بهترین منابع اطلاعاتی شما هستند . البته دسترسی به اینترنت در صورتیکه بتوانید اطلاعات مورد نیازتان را استخراج کرده و مورد استفاده قرار دهید یا به دیگران عرضه کنید بسیار عالی است .
بخش اعظمی از شخصیت شغلی شما در محیط کار و بر اساس تجارب و اطلاعات و مهارتهای شما شکل میگیرد .
گام چهارم : به قلب محیط کار و میان کارکنان بروید .
رمز موفقیت یک کارشناس یا کاردان بهداشت حرفه أی این است :
آگاهی و اطلاع کامل از محیط کار و کارکنان و آنچه میان محیط کار و کارکنان میگذرد
برای انجام چنین اقدام بزرگی باید از تیم بهداشتی ( که قبلا تشکیل داده اید ) کمک بگیرید .
I. مراحل دسترسی به اطلاعات جامع بهداشتی – ایمنی محیط کار به این شرح است : تهیه و دردسترس بودن نقشه ساختمانها و کارگاهها
II. تهیه و در دسترس بودن اطلاعات آماری کارخانه بخصوص حوادث شغلی در 5 سال گذشته
III. مشخص کردن نقاط پر خطر ( حادثه آفرین و بیماریزا ) روی نقشه کارخانه
IV. تهیه و در دسترس بودن گزارش کامل بهداشتی- ایمنی کارخانه . این گزارش هرچند وقت یکبار باید مورد تجدید نظر قرار گیرد و تغییرات لازم بر آن اعمال شود.
V. اندازه گیری و ارزیابی آلاینده ها در محیط کار . اگر امکان اندازه گیری آلاینده ها برایتان ممکن است اینکار را انجام دهید و جدولی از میزانهای بدست آمده و مقادیر مجاز تهیه کرده و به گزارش کارخانه اضافه نمایید . همچنین نقاطی را که مقادیر آلاینده ها درآنجا بیش از حد مجاز است روی نقشه کارخانه مشخص کنید.
تهیه مدارک بهداشتی کارکنان . مدارک بهداشتی کلیه کارکنان کارخانه ( اعم از رسمی و پیمانکار ) بایستی تهیه ، جمع آوری ، ثبت و بایگانی گردد . این مدارک همواره بایستی در دسترس کارکنان بهداشتی کارخانه باشد .
گام پنجم : تعیین راهکارهایی برای نیل به اهداف بلند مدت و کوتاه مدت بهداشت حرفه ای
هدف بلند مدت بهداشت حرفه أی در سراسر دنیا این است : برقراری ، حفظ و بالابردن سلامت جسمی روانی و اجتماعی تمام شاغلین در همه مشاغل
و اهداف کوتاه مدت گروه بهداشتی – ایمنی کارخانه برای رسیدن به هدف نهایی به این شرح است:
1. تشکیل پرونده های بهداشتی برای کلیه کارکنان ( رسمی ، پیمانکار ، مدیران )
2. برگزاری دوره های متناوب آموزش بهداشتی- ایمنی با موضوعات مورد نیاز کارکنان ( اول مدیران و سرپرستان سپس کارکنان رسمی و پیمانکاران )
3. انجام اقدامات کنترلی در جهت کاهش آلاینده ها و مخاطرات ( اقدامات پیشگیرانه و اصلاحی )
تیم بهداشتی
– ایمنی شما برای دستیابی به هر یک از این اهداف ، بایستی راهکارهای مدون و قابل اجرا در محل کار تهیه نماید . همچنین در صورت عدم تحقق اهداف ، موانع موجود را دقیقا مشخص کرده و در جهت بر طرف ساختن آنها راه چاره بجوید.
عوامل شیمیایی زیان آور در محیط کار:
عوامل شیمیایی در محیط کار در بر گیرنده تمام مواد اولیه ، مواد خام ، مواد واسطه و فراوردههای اصلی ، که در صنعت به کار میروند یا تولید میشوند ، میباشند. این موادکه به شکل گاز ، مایع و یا جامد هستند ، ممکن است طبیعی یا مصنوعی بوده و دارای منشاء گیاهی ، حیوانی و یا سنتتیک ( معدنی یا آلی ) باشند . هر یک از این مواد دارای خطرات و زیانهای مختص به خود است که در صورت تماس فرد با آن رخ مینمایند . زیان حاصل از آنها به نوع راه ورود ، مقدار و طول زمان تماس بستگی دارد.
عوامل فیزیکی زیان آور محیط کار
این عوامل شامل جا و مکان و وسایل و تجهیزات، روشنایی، تهویه، صدا، ارتعاشات، فشار، و تشعشعات رادیواکتیو است که به ترتیب آنها را بررسی می کنیم.
« مهندسي فاكتورهاي انساني (ارگونومي) »
تعاريف ارگونومي
واژه «ارگونومي» از دو كلمه يوناني «ارگو6» به معني كار و «نوموس7» به معني قانون و قاعده طبيعي مشتق شده است و در لغت به معناي قوانين طبيعي كار است. اما در اصطلاح كاربردي علم ارگونومي مجموعه دانشي است كه از تلفيق علوم زيستي، فيزيولوژي انساني، سيستم‌ها و روش ها، طراحي مشاغل و محيط كار به وجود آمده است كه سعي دارد ابزارها، دستگاه‌ها و محيط كار را با توجه به در نظر گرفتن توانايي هاي جسماني، فكري و محدوديت‌ها و علائق انسانها، طراحي كند. اين علم با هدف افزايش بهرهوري با توجه به سلامتي، ايمني و رفاه كاركنان در محيط كار شكل يافته است (صادقي 1379؛ طاهري 1376).
برخي از تعاريفي كه متخصصان و كارشناسان اين علم از ارگونومي نموده‌اند، به عنوان نمونه در زير آورده مي‌شود:
ارگونومي علم مطالعه انسانها در حين انجام كار، براي درك ارتباط پيچيده ميان افراد و جنبه هاي فيزيكي و روانشناختي محيط كار، نيازهاي شغلي و روشهاي كار مي‌باشد (WHO 1978).
ارگونومي علمي است كه انسان و تعامل آن را با محصولات، توليدات، تجهيزات، امكانات، روش ها و محيط كار و زندگي مورد مطالعه قرار مي‌دهد و عليرغم علوم فني ـ مهندسي (كه عمدتا به تكنيك ها و فنون مي پردازد) بر انسان و طراحي وسائل براي افراد تاكيد دارد (ساندرز و ديگران 1378).
ارگونومي عبارتست از كاربرد اطلاعات علمي موجود درباره انسان (و روش هاي علمي كسب چنين اطلاعاتي) براي حل مشكلات طراحي (هلاندر 1375).
انجمن بين‌المللي ارگونومي8، ارگونومي را چنين تعريف ميكند: ارگونومي علمي است كه دانش حاصل از علوم انساني را با مشاغل، سيستم‌ها، محصولات و محيط زيست با توجه به توانايي هاي جسماني و رواني و محدوديت‌هاي انساني مرتبط مي سازد (هانچينسون و ديل).
نقش مدیریت در توسعه بهداشت حرفه ای و ایمنی محیط کار
امروزه بیماریها و حوادث ناشی از کار به یکی از نگرانیها اجتماعی جامعه کارگری و دست اندرکاران مسائل بهداشت ایمنی محیط کار تبدیل شده است.علاوه بر عوامل مربوط به فرهنگ عمومی ایمنی و بهداشت عدم اجرای قوانین و مقررات مربوطه و کمبود آموزش می تواند فقدان برنامه ریزی و توجه کافی به بهداشت حرفه ای و ایمنی کارگران را در اغلب واحدهای صنعتی از جمله دلایل بالا بودن میزان حوادث و بیماریهای ناشی از کار بر شمرد.
امروزه با توجه به اهميت موضوع سلامت نيروي كار در تمامي كشورها نياز به مديريت در دستيابي به روشهاي منسجم بهبود شرايط كار بيش از پيش نمايان مي شود.
اهميت نقش مديريت در توسعه بهداشت حرفه اي
نيروي شاغل بخش مولد جامعه را تشكيل مي دهد . توسعه اقتصادي بر پايه سلامت نيروي كار استوار بوده و توسعه اجتماعي نيز نيازمند حفظ حقوق آنها از جمله حق داشتن سلامت جسم و روان و رفاه است . وجود بيماريهاي حرفه اي و حوادث ناشي از كار به لحاظ :
1- هزينه درماني
2- ايجاد ناتواني ها
3- عواملي نظير زمان از دست رفته كاري و كاهش توليد
بار سنگيني بردوش اقتصاد ملي تحميل ميكند . بنابراين با توجه به اينكه نارسايي بهداشت و ايمني موجب خسارات هاي مالي و جاني مي گردد ، اين موضوع به تنهايي براي توجيه برنامه هاي بهسازي و توسعه بهداشت و ايمني محيط كار دليل ققانع كننده اي است . هدفهاي توسعه و بهسازي وضع ايمني و بهداشت كار در درجه نخست حمايت متخصصيت بهداشت حرفه اي و مديران صنايع ذيل مي طلبد:
1- شناخت ابعاد توسعه بهداشت حرفهاي و ايمني و ايمني محيط كار
2- تعيين نقش مديريت در توسعه (بهبود) بهداشت حرفه اي و ايمني
3- معرفي الگوي بهداشت حرفه اي و ايمني و عوامل موثر بر آن
4- تعيين استراتژي بهداشت حرفه اي و ايمني
5- مفهوم شناسي مديريت بهداشت حرفه اي و ايمني
نقش مديريت در توسعه بهداشت حرفه اي و ايمني
پرداختن به سلامتي كارگران و رسيدگي به مسائل رفاهي و آسايش و همچنين بكارگيري راهكارهايي در جهت تطبيق وضعيت كار با شرايط جسمي ، رواني آنها ، امروزه به عنوان يك امتياز محسوب نگرديده بلكه يك وظيفه را تداعي مي نمايد و هر اندازه در صد رسيدگي به سلامت كارگران بالاتر باشد تاثير گذاري بر روند رشد و توسعه سازمان ها و جامعه بيشتر خواهد بود در اين ميان نقش مديريت به عنوان عامل اصلي در ارتقاء سطح سلامت و رفاه سازمان و در نتيجه دستيابي به رشد سازماني نمود بيشتري مي يابد
خط مش گذاري
اولين قدم در سيستم مديريت بهداشت حرفه اي و ايمني خط مش گذاري است . خط مش معمولاً توسط مديريت رده بالا تاييد شده و تعهد به رعايت آن مورد تاكيد است . خط مشي تدوين شده بايد شامل موارد زير باشد :
الف) متناسب با ماهيت و ميزان ريسكهاي بهداشتي ، ايمني سازمان باشد.
ب) شامل تعهد به بهبود مستمر باشد.
ج) حداقل شامل تعهد به تبعيت از قوانين بهداشت حرفه اي و ايمني مرتبط و همچنين الزامات ديگري كه سازمان آنها را تقبل كرده است باشد.
د) مدون ، قابل اجرا و پايدار نگه داشته شود .
ه) به كليه كارنان ابلاغ شود تا آنان را از الزامات بهداشتي ، ايمني خود آگاه نمايد .
و) براي عموم و افراد علاقمند قابل دسترسي باشد
ز) به طور متناوب مورد بازنگري قرار گيرد تا از ارتباط و تناسب آن با سازمان اطمينان حاصل شود.
روش هاي مديريت سازمان براي شناسايي خطرات و ارزيابي ريسكها شامل موارد زير است :
1- با در نظر گرفتن دامنه فعاليت ها تعريف شود تا به پويايي روش به كار گرفته شده اطمينان حاصل شود .
2- توانايي تقسيم بندي ريسكها و شناسايي خطراتي را كه مي بايست توسط اقداماتي حذف و يا كنترل شوند داشته باشد.
3- ورودي ها را براي تعيين نيازمندي ها سازمان شناسايي و در صورت لزوم نيازهاي آموزشي را مشخص نمايد
نتيجه:
وجود نيروي انساني سالم از نظر جسمي ، رواني مي تواند به عنوان يك سرمايه آماده و بالقوه غني براي طي مسير توسعه تلقي شود.اگرچه نارسائي موجود در مجموعه بهداشت حرفه اي و ايمني از كارايي و بهرهوري منابع انساني مي كاهد و زمينه را براي منابع انساني مي كاهد و زمينه را براي افت پتانسيل هاي انساني مهيا مي نمايد ، از اين نظر سازمان هايي كه به درستي اهميت توجه به بهداشت حرفه اي و ايمني را دريافته و براي آن سرمايه گذاري مي نمايند بالطبع از مزاياي وجود نيروي انساني سالم هم بهره مند مي گردند