HSE و بهداشت حرفه ای

ایمنی برق در صنایع به همراه چک لیست

مقدمه :

امروزه استفاده از برق بعنوان يك منبع نيرو ، سيار فراگير شده است . ما در عصر الكترونيك هستيم ، عصري كه وسايل الكترونيكي و الكتريكي ارزانتر شده اند و بسيار مناسبند و توانمنديهاي جديدي ايجاد كرده اند . انرژي الكتريكي ميتواند به انواع ديگر انرژي مانند انرژي نوراني ، گرمايي ، مكانيكي و غيره تبديل شود .اين انرژي نيز مثل تمامي اشكال انرژي ، داراي خطرات معيني است كه با آن ارتباط دارند . هدف اصلي حذف و يا كنترل اين خطرات است .

 خطرات برق : برق و وسيله برقي منجر به يكسري از خطرات مي شوند . معمولترين اين خطرات عبارتند از : شوك الكتريكي گرما آتش سوزي و انفجار . البته برقي ممكن است ساير خطرات را بطور غير مستقيم ايجاد كند . براي مثال هنگاميكه برق به وسايل نيرو دهند ، خطرات ميكانيكي ممكن است بوجود بيايند .بعضي از تجهيزاتي كه به وسيله برق نيرو مي گيرند ايجاد تراز خطر ، از اشعه ايكس ، ماكرو ويو ، ويا ليزر مي كنند وسايل معيني مي توانند خطراتي از ميدانهاي مغناطيسي را ايجاد كنند .بسياري از خطرات غير مستقيم وجود دارند كه برق يا وسايل برقي مجهز به آن مي شوند و يا به ايجاد آنها كمك مي كنند .

چنانچه بدن فردي به يك اختلاف سطح الكتريكي متصل گردد بسته به ميزان ولتاژ اعمال شده به مقاومت الكتريكي بدن شخص مورد نظر ، جرياني از بدن وي مي گذرد اين جريان آثار نامطلوب خطرناكي بر روي بدن به جا ميگذارد و در شرايطي مرگ شخص برق گرفته ، كاملاً قطعي و قابل پيش بيني است .

روشهاي حفاظت در برابر برق گرفتگي :

    براي به حداقل رساندن احتمال خطر برق گرفتگي بايد موارد ايمني در طراحي ، ساخت ، نصب و بهره برداري از دستگاههاي الكتريكي رعايت شود .روشهاي زير براي حفاظت درتماس مستقيم و غير مستقيم و يا هر دو مورد قابل استفاده است :

الف ) روشهاي حفاظت در مقابل برق گرفتگي مستقيم

1- عايق بندي قسمتهاي برقدار

2- محصور كردن تجهيزات

3- استقرار در خارج از دسترس

4- كليد جريان نشتي به زمين

ب ) روشهاي حفاظت در مقابل برق گرفتگي غير مستقيم

1- قطع خودكار مدار تغذيه با استفاده از اتصال زمين

2- حفاظت توسط سيم زمين

3- عايق بندي

4- عايق كردن محيط

5- هم ولتاژ كردن بدون اتصال زمين

6- جداكردن ( ايزوله كردن ) منبع تغذيه از زمين

براي سهولت در درك روشهاي حفاظت در مقابل برق گرفتگي ، روشهاي ديگري از تقسيم بندي با توضيح مختصر بيان مي شود .

1-  ايزوله كردن بدن شخص :

براي اينكار ميتوان از وسايل حفاظت فردي از قبيل دستكش ، لباس يا كفش ايمني عايق استفاده كرد همچنين براي جلوگيري از خروج جريان از بدن ، ممكن است كف محل كاررا با وسايل مناسب ، مثل فرش لاستيكي يا چوب پوشاند .

2-  استفاده از ايزولمان با تراسن يك به يك :

    يك تراسن القايي كه ورودي و خروجي آن داراي يك ولتاژ باشد در عبور جريان برق به دستگاههاي برقي مورد استفاده قرار مي گيرد .

3-  استفاده از رله حفاظتي :

رله هاي حفاظتي به نحوي ساخته سده اند كه به محض ايجاد اختلالاتي در سيستم برق و به هنگاميكه كه از بدن انسان جريان برقي بيش از 30 ميلي آمپر عبور كند بلافاصله عمل كرده ،جريان برق دستگاه بطور اتوماتيك قطع مي شود و چنانچه شخص با دستگاهي كه مجهز به اين وسيله است ، تماس حاصل كند از خطر برق گرفتگي محفوظ خواهد بود .

4-  اتصال بدنه دستگاه به زمين :

در صنايع ، براي جلوگيري از خطر عبور جريان از بدن براثر ايجاد اتصال بين فازها و بدنه دستگاههاي برقي بايد بوسيله سيمي با مقاومت كم حساب شده ، بدنه دستگاهها را به زمين اتصال داد ، اين سيم بايد عمق كافي داشته داشته و به زمين مرطوب برسد و در محل اتصال به زمين داراي مقاومت بسيار كم باشد از چاه آب يا فاضلاب ميتوان به عنوان زمين استفاده كرد .

4-وسايل حفاظت جريان اضافي :

   مقدار جرياني كه از هر سيم مي گذرد با به كاربردن وسايل حفاظتي جريان اضافي ، حداكثر تا جريان مجاز هر سيم ( جرياني برحسب آمپر كه رسانه بطور پيوسته در شرايط كاربران بالارفتن درجه حرارت نامي مي توانند از خود عبور دهد ) محدود مي شود .فيوزها و كليدهاي اتوماتيك كه هر دو بر حسب آمپر طبقه بندي شده اند . دو نوع از وسايل حفاظت جريان اضافي مي باشند . در اينجا به بيان توضيحي مختصر در مورد فيوزها اكتفا مي كنيم .

 فيوز رشته يا قطعه كوتاه فلزي از نوع و اندازه اي است كه مطابق آزمايش ، وقتي جرياني پيش از جريان نامي از آن عبور كند ذوب خواهد شد اين رشته فلزي در بدنه مناسبي قرار دارد تا در صورت سوختن فيوز از پخش فلز مذاب جلوگيري كرده ، تعويض آن را آسان كند .

معمولترين نوع فيوز ، فيوز فشنگي است پايه فيوز شبيه پايه لامپ معمولي است .

آيين نامه ها و مقررات ايمني كار روي خطوط و تجهيزات برقدار :

1) انجام هرگونه تبديل ، اصلاح و تغيير بروي خطوط با تجهيزات برقدار هنگاميكه مجاز خواهند بود كه آن خطوط و تجهيزات ، براي انجام كار به صورت برقدار مناسب باشند

2) هيچكس مجاز نخواهد بود كه بدون استفاده از ابزار عايق مناسب با قسمتهاي برقدار تماس حاصل نمايد .

3) كارفرما بايد آموزش لازم در زمينه هاي زيررا براي كاركنان خود فراهم نموده و يا اطمينان حاصل نمايد كه افراد نسبت به اين مسائل اطلاع و تخصص كافي داشته باشند .

الف) روشهاي مربوط به موارد اضطراري .

 ب) اصول كمكهاي اوليه و نجات شخص برق گرفته .

4) وسايل و ادوات الكتريكي بايد داراي حفاظ بوده و طوري ساخته و نصب و بكار برده شود كه خطر برق گرفتگي وجود نداشته باشد .

5) نصب و امتحان و يا تنظم وسايل و ادوات الكتريكي بايد فقط توسط اشخاصي كه صلاحيت فني آنها مجاز باشد انجام گيرد و متخصص قبل از شروع بكار آن را مورد آزمايش قرار دهد

6) براي جلوگيري از ازدياد سيم هاي متحرك و آزاد لازم است به مقدار كافي پريز در محلهاي مناسب نصب گردد تا به سهولت بتوان از آنها استفاده نمود .

7) پوشش ها و زره كابلهاي برق و لوله ها و بست ها و متعلقات و همچنين حفاظها و ساير قسمتهاي فلزي و سايل برقي كه مستقيماً تحت فشار برق نيستند براي جلوگيري از بروز خطر احتمالي بايد مجهز به سيستم اتصال به زمين موثر گردند .

8) در نقاطي كه احتمال صدمه به سيم هاي اتصال زمين بايستي بوسيله مكانيكي آنها را محافظت نمود .

9) در مواردي كه به كاربردن سيم اتصال بزمين موثر مقدور نباشد بايد جرياني با ولتاژ كمتر بكار برده مي شود .

10)در مدت تعميير و انجام كارروي شبكه برق بايد آن را به وسيله كليد از منبع جريان قطع و به زمين متصل نمود و در صورت لزوم بين سيمهاي شبكه نيز اتصال مستقيم برقرار كرد .

11)سيمها و كابلهاي برق پايه داراي روپوش عايق مناسب با فشار الكتريسته و ساير شرايط موجود بوده و روي اصول فني نصب و حتي الاامكان در لوله يا كانال قرار گرفته باشند .

  12) كليه ماشين آلات و دستگاههايي كه احتمال توليد الكتريسته ساكن دارند بايد اتصال زمين موثر داشته باشند تا از تراكم بارهاي الكتريسته ساكن روي آنها جلوگيري شود .

چاه ارت

      در محلي نزديك به تابلوي برق كارگاه ، چاله اي به عمق كافي تا آنجايي كه به رطوبت طبيعي برسد حفر مي شود سپس يك سيم مسي يا نقره اي به مقاومت الكتريكي كم را به يك صفحه مسي به ابعاد 5/0 x 1 متر مربع و ضخامت 3 ميلي متر از طريق پرچ كردن يا جوش دادن ، اتصال داده و صفحه مذكور را بصورت تيغه اي در چاه قرار مي دهند و اطراف آن را توسط خاك ، خاك زغال و نمك طعام به نسبت 5 ، 3، 2 تا روي صفحه ، شفته مي كنند و بقيه چاه را با خاك باقي مانده پر كرده و سپس سر ديگر سيم مسي را به بدنه فلزي دستگاه متصل مي كنند  .چاه ارت بهتر است در مناطقي حفر شوند كه رطوبت بيشتري دارند مثلاً براي رطوبت نگهداشتن آن ميتوان چاه را در جايي حفر كرد كه يك شير آب وجود دارد .جهت تعيين شدت جريان دستگاهها در كارگاه از آمپر متر استفاده مي شود و ماكزيمم جريان مصرفي در هنگام كار دستگاه اندازه گيري مي شود .

چاه را در محلي بايد حفر كرد كه اتصال كليه دستگاهها به آن به راحتي صورت گيرد و فاصله مناسب رعايت شود .سطح مقطع اتصال بين دستگاه و چاه ارت با استفاده از فرمول زير بدست مي آيد :

S : سطح مقطع سيم                                                           S         =    LI 

L : فاصله دستگاه تا چاه ارت                                                367 

I : آمپراژ دستگاه مورد نظر

سطح مقطع سيم را بايد با توجه به سيم هاي موجود در بازار انتخاب كرد .

سطح مقطع سيم هاي موجود در بازار عبارتند از :16،25،30، 35، 50، 75،100،120 ميليمتر . با توجه به اينكه كوچكترين سطح مقطع كابل 16 ميليمتر است چنانچه سطح مقطع مورد نياز كمتر از آن باشد بايد سطح مقطع 16 را انتخاب كرد .لازم به ذكر است كه در حال حاضر به دليل اينكه در كارخانه زامياد هر چند كارگاه با هم به يك چاه ارت متصل هستند پس نمي توان شرايط موجود را با شرايط محاسبه و پيشنهادي تطبيق داد و سيستم موجود را ارزيابي كرد .

 وسايل حفاظت فردي در برابر برق گرفتگي :

طبق آيين نامه حفاظت و بهداشت كار ، كارگران در موقع كاركردن با وسائل و مدارهاي الكتريكي برقدار يا انجام كار در مجاورت آنها بايد نكات زير را رعايت نمايند :

    الف . لباس مناسب بپوشند كه اجزاء فلزي نداشته باشد .

ب . از حمل اشياء فلزي غيرضروري مانند انگشتر ، كليد ، زنجير ، ساعت و يا ماسكهاي فلزي و غيره خودداري نمايند .

ج . با وسائل حفاظت مناسب طبق شرايط و مقررات آيين نامه حفاظت انفرادي مجهز بوده و آنها را مورد استفاده قرار دهند .

د . وسائل و ابزارهاي فلزي را طوري حمل كنند كه از افتادن آنها جلوگيري شود .

در شركت زامياد كليه كارگران ملبس به لباسهاي نخي بوده و در اين لباسها هيچ قطعه فلزي بكار نرفته است كليه كارگران موظف به استفاده از دستكش حفاظتي و كفش حفاظتي ميباشند . كفشهاي حفاظتي همگي داراي كفه اي لاستيكي مقاوم در برابر برق گرفتگي ميباشد .گاهاً مشاهده مي شود كه كارگران از انگشتر و يا ساعت استفاده استفاده مي كنند كه طبق آيين نامه حفاظتي اين كار ممنوع است در نتيجه مي بايست آنها را نسبت به اين مساله آموزش داد . بايد دقت شود كه در صورت مستهلك شدن وسايل حفاظت فردي بلافاصله با وسايل جديد تعويض شوند .

كليه كارگران بايد آگاهي داشته باشند كه تنها كارگران آموزش ديده برقكار مجاز به بازرسي پستهاي برق و تجهيزات برقي مي باشند . لذا هيچ كارگري نبايد خود به تعمير قسمتهاي برقي دستگاهها بپردازد .جهت بررسي بيشتر يك نمونه چك ليست مربوط به ايمني در برابر برق گرفتگي تكميل مي شود .

چك ليست فوق با توجه به بازرسي تعدادي از دستگاههاي كارگاههاي مختلف تكميل شده است . در حال حاضر از نظر خطر برق گرفتگي در اين كارخانه شكل خاصي وجود ندارد البته بايد توجه داشت كه احتمال خطر همواره وجود خواهد داشت چرا كه ايمني يك امر كاملاً نسبي است و خطر بالقوه هر آن ممكن است به خطر بالفعل تبديل شود . لذا بايد سعي شود كه اين شرايط حفظ شود . جهت اينكار مي بايست بازرسي كامل بطور مرتب از كليه قسمتها بعمل آيد و درصورت بروز مشكل  بلافاصله به اصلاح آن اقدام شود .همچنين كارگران جديدالورود حتماً بايد نسبت به خطر برق گرفتگي و نحوه مقابله با آن آموزش كافي ببينند . ترجيحاً كارگران برقكار از پوشيدن كفشهاي پنجه فولادي خودداري نمايند و كفشهايي يا كفه كاملاًعايق استفاده كنند .كليه ابزار مورد استفاده توسط كارگران برقكار بايد داراي دسته عايق نسبت به برق گرفتگي باشند كه البته اين امر در شركت زامياد رعايت شده است . در پايان تعدادي از دستورالعمل ها و تدابير ايمني كار با سيستم هاي برقي تشريح مي شود .

1-كارهاي خطير نظير تعميرات و راه اندازي تنها به افراد كارآزموده و متخصص محول گردد .

2-كليه وسايل الكتريكي بايد به چراغ علامت دهنده مجهز باشند تا از خاموش يا روشن بودن آنها آگاه شويم .

3-وسايل الكتريكي به فيوزها و يا قطع كننده ها مجهز شوند و هرچند وقت يكبار وسايل ايمني بازرسي گردند .

4-محل عبور خطوط برق به خصوص برق فشار قوي بايد حفاظ بندي شود .

5-هنگام استفاده ازنردبان وجرثقيل لازم است احتياط لازم جهت عدم برخورد بامداربرق انجام گيرد.

6-در صورت وقوع آتش سوزي وسايل الكتريكي به هيچ وجه ازآب استفاده نشود و تا حد امكان قبل از شروع اطفاء حريق ابتدا جريان برق قطع گردد .

7-هرگز نبايد اشخاص به تنهايي در مدار الكتريكي كار كنند .

8-بازرسي الكتريكي مرتب بايد توسط اشخاص كارآزموده انجام شود .