روش شناسی در ارگونومی
روش شناسی در ارگونومی
ریسک فاکتورهای فیزیکی و مکانیکی که باعث بروز اختلالات اسکلتی عضلانی یا پیشرفت آنها می گردد:
• پوسچر نامناسب یا ثابت
• اعمال نیروی زیاد
• تکرار حرکت
• بلندکردن بارو حمل بار
• فشار تماسی
• ارتعاش تمام بدن یا موضعی
• دماهای پایین
• روشنایی نامطلوب
شيوه‌های ارزیابی ریسک فاکتورهای اختلالات اسکلتی- عضلانی مرتبط با کار:
1- روش‌های مشاهده‌ای (Observational)
2 - روش‌هاي مستقیم یا دستگاهی (Instrumental or Direct)
3- روش‌های گزارش‌دهی فردی یا خود گزارشی (Self-Report)
4- روش‌های رواني- فیزیولوژیک (Psycho-Physiological)
روش‌های مشاهده‌ای:
الف- روش‌های مشاهده‌ای بر مبنای خودکار-کاغذ
• Posturegram
• OWAS
• QEC
• RULA
• REBA
• و...
ب- روش‌های مشاهده‌ای به کمک رایانه و ویدئو
• ARBAN
• VIRA
• ROTA
• و... شیوه‌های مشاهده‌ای بر مبنای خودکار-کاغذ:
مزایا
v ارزان قیمت بودن
v بدون ایجاد تداخل در کار فرد
معایب
v دقت پایین به دلیل روند ثبت منقطع مشاهدات
v دشوار بودن تعیین تعداد مناسب مشاهدات
v بیشتر برای کارهای استاتیک مناسب می باشند
v ارزیابی نشدن همزمان ریسک فاکتورها
شیوه های مشاهده ای - قلم کاغذی
شیوه های مشاهده ای - قلم کاغذی
شیوه‌های مشاهده‌ای بر مبنای خودکار-کاغذ:
روش پریل (Priel) یا پوسچرگرام
• ارائه در سال 1974
• استفاده از یک برگه به نام پوسچرگرام ((Posturegram
• مشاهده پوسچر فرد در حین انجام کار و انتخاب پوسچر و رسم طرح شماتیک آن بر روی پوسچرگرام
• طبقه بندی پوسچر بدن بر اساس وضعیت قرارگیری 14 عضو بدن (دست ها ، ساعدها، ران ها، ساق ها، پاها، تنه و سر) نسبت به سه صفحه مرجع (افقی، عمودی، جانبی)
• بیان پوسچر بدن به صورت عدد
معایب:
• وقت گیر بودن ارزیابی پوسچر
• مناسب نبودن برای فعالیت های دینامیک
شیوه‌های مشاهده‌ای بر مبنای خودکار-کاغذ:
روش OWAS:
v ارائه در سال 1977
v به وسیله کارشناسان کارخانه فولاد سازی Oy Ovako در کشور فنلاند ارائه و توسعه داده شد.
v مخفف Ovako Working posture Analyzing System
v در این روش، پوسچر تنه، دست، بازو و پاها و میزان اعمال نیرو هنگام کار به صورت عددی کد گذاری می شود.
v مشاهده کارگر در حین انجام کار در فواصل زمانی مشخص و بیان وضعیت کاری به صورت یک کد چهار رقمی
شیوه‌های مشاهده‌ای بر مبنای خودکار-کاغذ:
روش RULA
v ارائه در سال 1993
v مخفف Rapid Upper Limb Assessment
v ارائه بر اساس روش OWAS و مفاهیم نظری آن
v کد گذاری پوسچر اندام های بدن (گردن، تنه، پاها، ساعد، مچ دست)
v در این روش علاوه بر پوسچر، فشار بیومکانیکی ناشی از فعالیت دینامیک یا استاتیک و اعمال نیرو لحاظ می شود.
شیوه‌های مشاهده‌ای بر مبنای خودکار-کاغذ:
روش REBA
v ارائه در سال 1995
v مخفف Rapid Entire Body Assessment
v توسعه یافته بر اساس روش RULA
v کد گذاری پوسچر اندام های بدن
شیوه‌های مشاهده‌ای بر مبنای خودکار-کاغذ:
روش QEC
v ارائه در سال 1998
v مخفف Quick Exposure Check
v روشی سریع برای ارزیابی مواجهه با ریسک فاکتورهای اختلالات اسکلتی عضلانی
v ارزیابی پوسچر و حرکات تکراری کمر، شانه/بازو، مچ دست/دست و گردن
v ارزیابی مدت زمان انجام کار، حداکثر وزن بار، ارتعاش، نیاز دیداری وظیفه
v لحاظ کردن دریافت و قضاوت کارگر
شیوه‌های مشاهده‌ای به کمک کامپیوتر و فیلم برداری:
در این روش ها از پوسچر کار و فعالیت های فرد در هنگام کار فیلم برداری شده سپس فیلم ها به وسیله کامپیوتر تجزیه و تحلیل می گردند.
مزیت:
v حذف خطای فرد ارزیاب
معایب:
v قیمت بالا و پیچیدگی تجزیه و تحلیل
v پنهان ماندن نشانه های چسبانیده شده به نقاط آناتومیک بدن از دید دوربین در برخی پوسچرها
شيوه‌هاي مستقیم:
الف- ارزیابی پوسچر
- روش‌هاي دستي
- روش‌هاي دستگاهي
ب- ارزیابی تنش وضعیتی یا خستگی ماهیچه ای موضعی
شيوه‌هاي مستقیم:
- روش‌هاي دستي
• گونیامتر (Goniometer)
• شیب سنج (Inclinometer)
• مفتول قابل انعطاف (Flexicurve)
به کمک این وسایل زاویه اندام مورد نظر به طور مستقیم اندازه گیری شده (گونیامتر) یا پس از رسم بر روی کاغذ (مفتول قابل انعطاف) تعیین می شود
مزیت: سهولت، ارزان بودن و اندازه گیری کمی پوسچر
عیب: بیشتر برای فعالیت های استاتیک کارائی دارند و برای فعالیت های دینامیک مناسب نمی باشند.
شيوه‌هاي مستقیم:
- روش‌هاي دستگاهي
• سامانه پویشگر نوری (Optical Scanning System)
• سامانه صوتی (Sonic System)
• سامانه گونیامتریک (Goniometric system)
• سامانه الکترومغناطیسی (Electromagnetic system)
• و...
شيوه‌هاي مستقیم:
ب- ارزیابی تنش وضعیتی یا خستگی ماهیچه ای موضعی
• الکترومیوگرافی
o به عنوان یک شاخص فیزیولوژیک برای ارزیابی تنش وضعیتی به کار می رود.
o به وسیله ثبت و پردازش سیگنالهای الکتریکی ماهیچه میزان تنش ماهیچه ای را برآورد می کند.
o هرچه تنش ماهیچه ای بیشتر باشد، فعالیت الکتریکی ماهیچه ای نیز بیشتر میشود.
• استادیومتر
o وسیله ای است که برای ارزیابی بار تحمیل شده بر ستون فقرات مورد استفاده قرار می گیرد
o در این روش تغییر طول قد در یک پوسچر استاندارد اندازه گیری شده و به صورت تابعی از فشار وارده بر ستون فقرات در نظر گرفته شود.
روش‌های گزارش‌دهی فردی یا خودگزارشی:
• نقشه بدن (Body map)
• مقیاس های نرخ گذاری (Rating Scale)
• پرسشنامه نوردیک (Nordic Musculoskeletal Questionnaire)
شیوه‌های خود گزارشی یا گزارش دهی فردی:
کاربرد :
v ارزیابی بار فیزیکی کار
v ارزیابی ناراحتی بدن
v ارزیابی استرس کاری
مزیت: سهولت استفاده و در دسترس بودن
عیب: روایی و اعتبار پایین
ü پرکاربرد ترین شیوه در ارزیابی تنش و ناراحتی بدن
روش‌های رواني- فیزیولوژیک:
ارزيابي رابطه بين رفتار فرد و پاسخ فيزيولوژيك بدن فرد
مانند:
• اندازه گیری میزان ضربان قلب
• اندازه گیری فشار سیستولیک
• اندازه گیری فشار دیاستولیک
• امواج فعاليت هاي مغذي (EEG)
• و...
یک شیوه ارزیابی باید دو موضوع را مشخص سازد:
الف- آیا به انجام مداخله های ارگونومیک نیازی است. (خطر وجود داری یا نه)
ب- اگر جواب مثبت است، آیا مداخله اثر بخش می باشد.