مقدمه

          بهسازي محيط عبارت از اقداماتي است كه سبب جلوگيري از انتشار عفونت‌ها و مبارزه با عوامل بيماري‌زا و خطرات ناشي از مجموع عوامل موثر در سلامت و بهداشت كارگران مي‌گردد. ايجاد تأمين بهداشت در يك واحد صنعتي در سلامت و پيشگيري از بروز امراض عفوني و شغلي نقش مهمي دارد.

به طور كلي بهسازي محيط كار به اقدامات ذير مربوط مي‌شود:

1. تهيه آب آشاميدني.
2. جمع‌آوري و دفع مواد مايع (فاضلاب).
3. تأمين غذاي سالم.
4. مبارزه با حشرات و جوندگان موذي در محيط كار.
5. ايجاد تسهيلات بهداشتي و رفاهي كارگران.
6. تأمين نظافت عمومي محيط كار.

تهيه و تأمين آب آشاميدني سالم

آب آشاميدني: طبق تعريف موسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران، آب آشاميدني، آبي است كه عوامل فيزيكي، شيميايي، بيولوژيكي و راديونوكلئوتيد آن در حدي باشد كه مصرف آن جهت آشاميدن عارضه سوئي در كوتاه مدت يا دراز مدت در انسان ايجاد نكند. آب مورد استفاده براي  مصارف بهداشتي در شركت صنعتي كاوه از چاه عميقي تأمين و مورد مصرف قرار مي گيرد،آب مصرفي در شركت صنعتي كاوه(آب آشاميدني) توسط تانكر از طرف شهرداري منطقه تامين مي شود. و بدون هيچگونه كلرزني مورد مصرف قرار مي گيرد مخازن آب درحدود4تا5 روز يكدفعه پر       مي شوند.

از ويژگي‌هاي آب آشاميدني مي توان به موارد زير اشاره نمود

1-     آب آشاميدني بايد عاري از هرگونه ميكروارگانيسم بيماري زاي شناخته شده باشد     (Total Coli form).

2-  آب آشاميدني بايستي فاقد هرگونه ميكروارگانيسمي كه نشان دهنده آلودگي آب به مدفوع است، باشد (Fecal Coli form).

ميكروارگانيسم كليفرم به عنوان شاخصي براي آلودگيهاي ميكروبي آب شناخته شده اند كه اگر داخل آب باشند آب غيرقابل شرب مي‌باشد

جمع‌آوري نمونه‌هاي آب براي آزمايشات باكتريولوژيكي آب

          براي اين منظور از تانكر آب شرب شركت نمونه‌برداري شده است. به اين صورت كه ابتدا بوسيله شعلهء پنبه آغشته به الكل شيرآب و محل خروج آب را كاملاً استريل مي‌نماييم و بعد از آن به مدت 1 تا 2 دقيقه شير آب را كاملاً باز نموده و سپس با احتياط كامل بدون تماس دست با دهانه بطري استريل، بطري را به حجم حداقل 200 سي‌سي پر مي‌كنند به شكلي كه بطري كاملاً پر نباشد.

          در داخل ظرفهاي مخصوص آزمايشات باكتريولوژي آب مقداري تيوسولفات سديم ريخته شده است. اين عمل بخاطر خنثي كردن مقدار كلر باقيمانده موجود در آب نمونه‌برداري شده مي‌باشد. چون هدف زنده نگه داشتن باكتريها و ديگر ميكروارگانيسم‌ها به ميزان زمان برداشت نمونه است. بعد از نمونه برداري بايد مشخصات روش آزمايش ميكروبيولوژي روي آب آشاميدني

روش چند لوله‌اي

          در اين روش حجم معيني از آب را به لوله‌هاي حاوي محيط كشت لاكتوز اضافه مي‌نمائيم. بعد از طي مدت زمان لازم (48-24 ساعت) از روي تعداد لوله‌هاي اوليه و تعداد لوله‌هاي مثبت و با استفاده از جدول و روشهاي آماري محتمل‌ترين تعداد باكتري تخمين زده مي‌شود كه به اين عمل (Most Probable Number) MPN مي‌گويند. حد اطمينان اين روش 95% است. در اين آزمايش 4 تست بر روي نمونه به شرح زير صورت مي‌گيرد.

1- تست فرضي Presumptive test

          محيط كشت در تست فرضي آبگوشت لاكتوز (Lactose Brothe) مي‌باشد. درجه حرارت انكوباتور بر روي  درجه سانتي‌گراد تنظيم مي‌شود. مدت زمان قرارگيري محيط كشت‌ها در انكوباتور 48-24 ساعت مي‌باشد. در اين تست 9 محيط كشت لاكتوز را به سه رديف سه‌تايي با سه غلظت متفاوت (1 و 1/0 و 01/0) تهيه مي‌كنيم. اگر تست فرضي مثبت باشد ممكن است داخل نمونه كليفرم وجود داشته باشد. اما اگر بعد از كشت 48 ساعت مجدداً جواب آزمايش مثبت شد وجود كليفرم حتمي است.

2- تست تأئيدي (Confirmed test)

محيط كشت در اين قسمت از آزمايش آبگوشت سبز درخشان( Brilliant GreenBroth) B.G.Bمي‌باشد كه بجز كليفرم براي بقيه ميكروارگانيسم‌ها كشنده مي باشد. مدت زمان 48-24ساعت و درجه حرارت  درجه سانتي‌گراد شرايط لازم براي رسيدن به جواب مي باشد. در اين محيط ها در صورت وجود كليفرم علاوه بر حباب تغيير رنگ هم مشاهده مي‌شود.

3- تست اختصاصي كليفرم مدفوعي (Fecal Coliform test or E.C)

          براي تشخيص كليفرم مدفوعي از اين تست استفاده مي‌شود. به محيط كشت آن محيط كشت E.Coli Brothe يا  E. Coli مي گويند. شرايط لازم براي انجام اين آزمايش مدت زمان 24 ساعت و دماي  درجه سانتي‌گراد مي باشد. چون منظور از انجام اين قسمت از آزمايش فراهم آوردن شرايطي براي رشد كليفرم‌هاي مدفوعي است، دما را بالا مي‌بريم تا كليفرم‌هاي ديگر كه به حرارت حساسيت بيشتري نسبت به E.Coli دارند رشد نكنند.

تفسير نتايج

بـا توجه بـه اينكه در تست تائيدی , تمام لوله هاي آزمايش منفي بودند , آب از لحاظ ميكروبي دچار مشكل نيست و مي توان آن را براي شرب استفاده كرد .

 

اندازه‌گيري سختي آب

          سختي آب مربوط به املاح خاصي است كه در آب وجود دارند. اين املاح شامل كاتيونهايي مثل منيزيم، كلسيم، استرنسيم، آهن و مس بوده كه با آنيونهاي بيكربنات، كربنات، كلرور وسولفات و نيترات به صورت محلول در آب وجود دارند.

          سختي كل شامل سختي موقت و يا سختي كربناته به اضافه سختي دائم يا سختي غيركربناته مي باشد. سختي موقت در اثر جوشاندن آب ته نشين مي‌شود و جر م داخل ظرف را تشكيل مي‌دهد و به املاح كربنات و بي‌كربنات كلسيم و منيزيم مربوط مي‌شود. سختي دائم بواسطه وجود املاحي چون سولفات و كلرورهاي منيزيم و كلسيم كه در اثر جوشيدن رسوب نمي‌كنند پديد مي‌آيد. سختي معمولاً به ميلي‌گرم در ليتر CaCo₃ بيان مي‌شود.

اندازه‌گيري سختي كل

براي اندازه‌گيري سختي از روش تشكيل كمپلكس از تركيبي به نام E.D.T.A استفاده مي‌شود.

E.D.T.A: اتيلن دي آمين‌ تتراستيك اسيد.

          در آزمايشات از نمك اين تركيب استفاده مي‌شود كه اسم تجاري آن تيتري پلكس سديم مي‌باشد. اين تركيب با كاتيونهاي ايجاد كننده سختي، يك كمپلكس پايدار ولي بي‌رنگ ايجاد مي‌كند. به همين دليل در هنگام تيتراسيون قبل از تيتر كردن جهت تعيين نقطه شكست از معرفي به نام اريوكروم بلاك T (E.B.T) استفاده مي‌شودو معرف نام برده با كاتيونها يك كمپلكس رنگي ولي

ناپايدار تشكيل مي‌دهد و در حضور E.D.T.A اين كمپلكس شكسته شده و نمونه تغيير رنگ (آبي) مي‌دهد و همين جا نقطه شكست مي باشد.

براي اندازه‌گيري سختي كل ابتدا 50 سي‌سي  نمونه را درون ارلن مي ريزيم،(از استوانه مدرج يا مزور استفاده مي‌كنيم) براي تشكيل كمپلكس به نحو مطلوب مي بايستي كه PH = 10 باشد كه اين كار را با اضافه كردن 2 تا 3 قطره محلول بافريا تامپون آمونياكي انجام مي‌دهيم. سپس دو تا سه قطره محلول «اريوكروم بلاك T» به محلول اضافه نموده و در زير بورت حاوي  EDTA همچنان كه محلول را بهم مي‌زنيم با EDTA تيتر مي كنيم. ميزان مصرفي EDTA را تا نقطه شكست بدست آورده و با استفاده از فرمول زير ميزان سختي كل را محاسبه مي‌كنيم.                                                                                               سختي كل

A = حجم EDTA مصرفي برحسب ميلي‌ليتر.

B = نرماليته EDTA مصرفي بر حسب CaCo₃

V = حجم نمونه برحسب ميلي ليتر

بدليل اينكه در پرسه تولد شركت كاوه از آب با خصوصيات ويژه استفاده نمي شود.نمونه آب مورد آزمايش از آب شرب مي باشد. پس از اضافه كردن معرف تغيير رنگي مشاهده مي شودكه حجم E.D.T.A مصرف شده برابر با 10ml مي باشد.

 

اندازه‌گيري سختي دائم

          براي اندازه‌گيري سختي دائم يا غيركربناته 100 سي‌سي نمونه آب را در ارلن ريخته و روي اجاق حرارت مي‌دهيم تا حجم آن تقريباً نصف شود. واكنش زير در اثر حرارت انجام مي‌گيرد.

 

سپس آن را از روي اجاق برداشته و جدارة آن را با آب سردخنك مي كنيم. آنگاه با آب مقطر دوباره حجم آن را به 100 سي‌سي مي‌رسانيم. سپس 2 سي‌سي محلول تامپون آمونياكي، دو سه قطره معرف اريوكروم بلاك T اضافه كرده و تا نقطه شكست با E.D.T A تيتر مي‌كنيم. مقدار مصرفي E.D.T.A را ياد داشت كرده و با استفاده از فرمول زير سختي دائم را بدست مي‌آوريم.

                                                           سختي دائم

 

 

براي محاسبه سختي موقت كربناته مي‌توان سختي كل را از سختي دائم كم كرد.

                                                          سختي دائم ـ سختي كل = سختي موقت

81 ـ 180= سختي موقت=99   mg/lit

يكي از جداولي كه نوع آب را برحسب سختي نشان مي‌دهد به صورت زير مي‌باشد.

استاندارد ايران براي سختي 500-100 مي باشد.

سختي يون كلسيم (Ca²⁺)

. براي اين آزمايش 100 سي سي نمونه آب را در ارلن مي ريزيم ( اينجا PH  بايد بالاتر بوده و به حوالي 12 برسد) 2 سي سي سود نرمال و 3 – 2 قطره معرف موركسايد (moroxide  ) اضافه
 مي كنيم . سپس ارلن را زير شير بورت حاوي EDTA  برده و تا تغيير رنگ ( صورتي به آبي ) تيتر مي كنيم . حجم EDTA  مصرفي را بدست مي آوريم و از فرمول زير سختي كلسيم را بدست مي آوريم.

 سختي كلسيم

 سختي كلسيم

ميزان يون كلسيم

ميزان يون كلسيم

اندازه‌گيري قليائيت

          قليائيت آب به علت وجود بازهاي قوي، بازهاي ضعيف و نمك‌هاي اسيدي مي باشد. اما عمدة قليائيت در آب‌هاي طبيعي به عهدة هيدروكسيد‌ها (OH)، كربنات‌ها (CO₃^2-) و بي‌كربنات‌‌ها (HCO₃^_) مي‌باشد. براي اندازه‌گيري قليائيت از اسيد استفاده مي‌شود. به عبارتي قليايئت آب عبارت است از ميلي‌ليتر اسيد مصرفي براي خنثي نمودن آب و واحد اندازه‌گيري قليائيت همانند سختي بر حسب ميلي‌گرم در ليتر CaCO₃ مي‌باشد.

در تعيين قليائيت آب معرف‌هاي زير بكار مي‌روند.

1ـ فنل فتالئين= نقطة تغيير رنگ آن PH=8.3 است، يعني جايي كه هيدرواكسيدها و قسمتي ازكربنات‌ها خنثي شده‌اند.

2ـ متيل اورانژ= نقطه تغيير رنگ آن PH= 4.5 مي‌باشد، يعني جايي كه كل قليائيت خنثي شده است به همين جهت است كه به قليائيت متيل اورانژ قليائيت كل مي گويند.

آبي كه قليائيت بالا نداشته باشد از همان اول بي‌رنگ است.

          بايد توجه داشت كه در مرحلة اول هر گاه با اضافه كردن فنل فتالئين تغيير رنگ صورت نگرفت، معرف متيل اوانژ را اضافه كرده، سپس بوسيله اسيد تيرمي‌كنيم.

25 سي‌سي نمونه آب داخل ارلن  + 3 تا 2قطره فنل فتالئين   3 تا 2 قطره متيل اورانژ

      روابط زير ميان قليائيت و سختي در اكثر آبها برقرار است.

سختي كل سختي كربناته  سختي كل > قليائيت : اگر

سختي كربناته قليائيت كل  سختي كل < قليائيت كل: اگر

در نهايت قليائيت كل را از طريق فرمول زير محاسبه مي‌نمائيم.

قليائيت كل  

A= حجم اسيدي

B= نرماليته اسيد

V= حجم نمونه

توجه: بايد حجم اسيد معرفي را كه در دو مرحله پشت سر هم استفاده كرده‌ايم در فرمول قرار دهيم.

قليائيت كل  

اندازه‌گيري كلر باقي مانده:

          براي ضد عفوني كردن آب از كلر و تركيبات آن استفاده مي‌شود. كلر به اين منظور به دو صورت گازي (CL₂) و پودر سفيد رنگ هيپوكلريد كلسيم Ca(CLO)₂ كه به آن پركلرين يا (High Test Hypoch Lorit)  H.T.H گويند وجود دارد. پودر سفيد كلر 70% كلر مؤثر دارد كه به مرور در اثر گذشت زمان به علت تأثير نور و حرارت ميزان تأثير آن در ضدعفوني كردن كاهش مي‌يابد.

در كارخانجات كوچك از نوع پودر سفيد رنگ كلر استفاده مي‌شود ولي در كارخانجات بزرگ از CL₂ به طور گازي استفاده مي‌شود.

واكنش‌هاي كلر در آب:

HCLO: اسيد هيپوكلرو مي‌باشد كه خاصيت گندزدايي آن 40 برابر يون كلر است.

 

 

          اگر در آب آمونياك موجود باشد كلرهاي تركيبي شكل مي‌گيرد كه خاصيت گندزدايي كلر تركيبي  كلر آزاد است. منو كلرو آمين، دي كلرو آمين كلرهاي تركيبي مي‌باشند.

NH₃+ CL₂  ClNH₂+ HCL

ClNH₂   Cl₂NH+ HCL

Cl₂NH  Cl₃N+ HCL

          اگر منحني گندزدايي كلر در آب رسم شود، اين منحني 5 قسمت خواهد داشت. در قسمت اول كلر ابتدا صرف اكسيد كردن تركيبات احياء كننده مثل آهن، سولفيت، منيزيت و .. مي‌شود. در قسمت 2 و 3 منحني ضمن تشكيل كلرهاي تركيبي عمل گندزدايي ادامه مي‌يابد. در قسمت 4 منحني دسته‌اي از تركيبات قابل تجزيه هستند و از نقطة شكست منحني (نقطة 5) هر چه به آب كلر اضافه كنيم، كلر باقيمانده مي‌باشد.

          مقدار PPm5/0 تا 2/0 كلر در آب به عنوان كلر باقي مانده مطلوب‌ترين مقدار براي كلر باقي مانده است..

چگونگي تعيين كلر باقي مانده:

          اندازه‌گيري كلر با كيت‌هاي كلر سنجي دقت لازم را ندارند. در آزمايشگاه براي اندازه‌گيري كلر باقي مانده از روش يدومتري استفاده مي‌شود. اساس كار اين است كه كلر مي‌تواند يد و پتاسيم را از هم جدا كند. كلر به عنوان اكسيد كننده يون يد را اكسيد كرده و توليد يد مي‌كند. سپس يد حاصل توسط تيوسولفات سديم تيتر مي‌گردد.

چسب نشاسته  معرف بسيار مناسب براي تشخيص نقطة شكست يا پاياني مي‌باشد. اين معرف توليد رنگ  آبي كرده و خاتمه عمل تيتراسيون با از بين رفتن رنگ آبي مشخص مي‌شود.

CL₂+ KI₂  I₂+ 2 KCL

I₂+ 2 Na₂S₂O₃   Na₂S₄O₆ + 2 NaI

اگر كلر باقيمانده داشته باشيم , رنگ محلول آبي مايل به بنفش مي شود . درغير اين صورت تغيير رنگ بوجود نمي آيد تا بتوانيم آن را زير شير بورت برده و تيتر كنيم .

 

 

روش كار:

 يك ارلن بزرگ يك ليتري برداشته , درون آن cc  500 نمونه آب مي ريزيم . در مرحله بعد 10 سي سي يدور پتاسيم و 5 سي سي اسيداستيك براي رفع مزاحمت دسته اي از مواد احياكننده و 2 سي سي محلول نشاسته اضافه مي نماييم . در مرحله آخر زير شير بورت حاوي تيوسولفات برده و تا بي رنگ شدن تيتر مي كنيم . كلر باقيمانده برحسب mg / lit  يا ppm  از رابطه زير بدست مي آيد :

نمونه آب داخل بشر يك ليتري 500 cc + 10 cc KI + اسيد استيك + 2 cc نشاسته بي‌رنگ‌شدن

 كلر باقي مانده  

در آزمايش تعيين كلر باقي مانده بعد از اضافه كردن چسب نشاسته تغيير رنگ رخ نداد در نتيجه آب شرب كارخانه كاوه فاقد كلر باقي مانده مي باشد.

جمع آوري و دفع صحيح فاضلاب

          در جهان امروز مسئله آلودگي محيط بويژه منابع آب، مشكلات زيادي را در محيط زيست ايجاد كرده است. جمعيت مناطق شهري به سرعت رو به افزايش است و به همين ترتيب صنايع نيز گسترش زيادي را پيدا كرده‌اند. اين دو يعني افزايش جمعيت و توسعه صنايع از  نظر تنوع و تعداد از يكديگر جدا ناشدني هستند و هر دو سبب توليد مقادير بسيار زيادي از مواد پسمانده و مازاد به صورت مايع و يا جامد مي‌شوند.

در نتيجه ورود اين مواد به منابع آب مانند رودخانه‌ها، درياچه‌ها و آب‌هاي زيرزميني آلودگي شديد آنها را موجب مي‌گردند. اثرات ورود فاضلاب‌هاي صنعتي به منابع آب عبارتند از: كاهش اكسيژن محلول در آب، ته نشيني مواد جامد، سميت، تغييرات در مزه و بو، افزودن گريس و روغن به آب. با توجه به  اين مواد فاضلاب‌هاي صنعتي به نوبه خود نقش مهمي را در آلودگي آبها در طبيعت ايفا مي‌كنند.

براي دفع فاضلاب صنعتي، نخست بايد مقدار فاضلاب روزانه كه وارد آب پذيرنده مي‌شود و نيز عناصر موجود در آن را تعيين كرد. سپس بهترين شيوة تصفيه را برگزيد. با تصفيه فاضلاب و جدا كردن مواد آلوده كننده از پساب صنعتي نه تنها مخاطرات بهداشتي فاضلاب كاهش مي‌يابد بلكه گاهي عناصر بازيافت شده ارزش اقتصادي دارند. همچنين از‌آب حاصل نيز مي‌توان براي آبياري زمين‌هاي كشاورزي بهره جست.

          خواص فاضلاب‌هاي صنعتي بستگي به نوع فرايند كارخانه دارد كه بر اساس نوع آلاينده مي تواند موجب توليد آلودگي‌هاي حرارتي، آلودگي به مواد آلي، آلودگي به مواد معدني، آلودگي ميكروارگانيزمي، آلودگي به مواد راديوكتيو و… شود.

چگونگی تصفیه و دفع فاضلاب در كارخانه كاوه

فاضلاب شرکتشركت صنعتي كاوه به شرح زیر می باشد:

1-     فاضلاب بهداشتی که در چاههای جاذب ذخیره و دفع می گردد.

2-     پساب مربوط به آبشار رنگ

3-      پساب ناشي از آب باران و آب هاي سطحي در محوطه كارخانه

روش‌هاي اندازه‌گيري آلودگي فاضلاب

1ـ اندازه‌گيري Biochemical Oxygen Demand)BOD)

          نياز بيوشيميايي اكسيژن آزمايشي است كه براي تعيين آلودگي فاضلاب به مواد آلي انجام مي‌گيرد. مواد آلي را ميكروارگانيسم‌ها تجزيه مي‌كنند و به مواد ساده تبديل مي‌كنند.

 CnHbO_bNc+ ()O₂  nCo₂+ CNH₃ + () H₂O

فعاليت ميكروارگانيسم‌ها تحت شرايط خاصي صورت مي‌گيرد كه اين شرايط عبارتند از:

1ـ PH مناسب

2ـ درجه حرارت مناسب (20 درجه سانتي‌گراد)

3-‌عدم وجود مواد سمي

4ـ وجود عناصر ضروري مانند Mg²⁺, Fe³⁺ , Ca²⁺

5ـ اكسيژن كافي.

          در آزمايش BOD شرايط را براي ميكروارگانيسم‌ها فراهم مي‌كنيم. با اندازه‌گيري مقدار اكسيژن مصرفي در آزمايش BOD به مواد آلي موجود در فاضلاب پي‌مي‌بريم. بنابراين يكبار  قبل از آزمايش وقتي كه تجزيه‌اي انجام نگرفته اكسيژن محلول را اندازه‌گيري مي‌كنيم و يك بار پس از تجزيه مواد، اكسيژن را اندازه‌گيري مي‌كنيم. تفاضل دو عدد اكسيژن مورد نياز براي تجزيه مواد آلي را كه همان BOD باشد به ما مي‌دهد. از آنجايي كه براي تجزيه مواد آلي زمان زيادي لازم است (بيش از 20 روز) و نيز تجربه به ما نشان داده است كه 80 درصد از مواد  آلي در 5 روز اول توسط ميكروارگانيسم‌ها تجزيه مي‌شوند، لذا BOD 5 روز اندازه‌گيري مي‌شود.

          فاضلاب كارخانه‌ها نبايد BOD₅ بيشتر از 50 داشته باشند.

          اگر فاضلاب حاوي مواد سمي باشد آزمايش BOD خوب جواب نمي‌دهد و در عوض COD زياد مي‌شود. اساس اندازه‌گيري اكسيژن محلول روش يدومتري وينكلر مي‌باشد در اين آزمايش واكنش‌هاي زير انجام مي‌شود.

MnSO₄+ 2KOH  Mn(OH)₂+ K₂SO₄

2Mn(OH)₂+ O₂  MnO (OH)₂

MnO(OH)₂+ 2H₂SO₄ Mn (SO₄)₂+ 3H₂O

Mn(SO₄)₂+ 2KI  I₂+ MnSO₄+ K₂SO₄

I₂+ 2Na₂S₂O₃  Na₂S₄O₆+ 2NaI

روش آزمايش

          يك مزور يك ليتري بر مي داريم، در آن 20 سي‌سي نمونه فاضلاب مي‌ريزيم و تا حجم 1000 سي‌سي آب مقطر هوادهي شده مي‌ريزيم (با پمپ هوادي مي‌كنيم). براي تنظيم PH، 2 سي‌سي بافر فسفات اضافه مي‌كنيم (PH را به 2/7 مي‌رساند). 2 سي‌سي سولفات منيزيم (مادة غذايي)، 2 سي‌سي كلرو فريك (مادة غذايي) و 2 سي‌سي كلروكلسيم (مادة غذايي) به  فاضلاب اضافه مي‌كنيم. سپس خوب بهم مي‌زنيم. براي اندازه‌گيري BOD به دو شيشة BOD نياز داريم. حجم اين شيشه‌ها را توسط آب شير بدست مي‌آوريم و يادداشت مي‌كنيم.

يكي از شيشه‌ها را آزمايش مي‌كنيم و ديگري را در انكوباتور 20 درجه سانتي‌گراد گذاشته و براي مرحلة بعد استفاده مي‌كنيم. 2 سي‌سي سولفات منگنز به شيشة BOD اضافه مي‌كنيم (درب بطري را كاملاً بر نمي‌داريم)، 2 سي‌سي محلو الكالين يدايد آزايد اضافه مي‌كنيم. محلول اخير براي رفع مزاحمت بكار مي‌رود. در اين مرحله نيز درب بطري را كاملاً باز نمي‌كنيم. 5    دقيقه صبر مي‌كنيم  سپس 2 سي‌سي اسيد سولفويك غليظ بر مي‌داريم و به بطري اضافه مي‌كنيم و كاملاً بهم مي‌زنيم. زيادي آن را خارج مي‌كنيم و آن را در يك ارلين بزرگتر مي ريزيم، 2 سي‌سي نشاسته اضافه مي‌كنيم و با تيوسولفات تا بي‌رنگ شدن محلول تيتراسيون را ادامه مي‌دهيم. از روابط زير DO و در نهايت BOD را محاسبه مي‌نمائيم.

 

                                                           اكسيژن محلول

 

 

A : حجم تيوسولفات معرفي

B: نرماليتة تيوسولفات

V: حجم شيشة BOD

X: ضريب رقت (02/0) 

 

 

 

 

 

 

 

اندازه‌گيري (Chemical Oxygen Demand) COD

          نياز شيميايي اكسيژن براي تصفيه فاضلاب به منظور تعيين شدت آلودگي مواد آلي فاضلاب صنعتي و خانگي مورد استفاده قرار مي‌گيرد و فرمول كلي انجام واكنش‌هايCOD به  صورت زير است:

 

در اين آزمايش از يك اكسيد كنندة قوي (بي‌كرومات پتاسيم K₂Cr₂O₇) در محيط اسيدي H₂SO₄ و حرارت استفاده مي‌شود. اكسيژن از طريق اين اكسيد كنندة قوي تأمين مي‌شود هر چه مادة آلي بيشتر باشد به مادة اكسيد كنندة بيشتري نياز مي‌باشد.

محاسن COD نسبت به BOD:

1ـ اندازه‌گيري COD براي فاضلاب‌هاي صنعتي حاوي سموم به خوبي انجام مي‌گيرد.

2ـ آزمايش COD در مدت زمان حداقل 3 ساعت انجام مي‌شود ولي براي BOD بايد 5 روز صبر كنيم.

3ـ چون از اكسيد كننده‌هاي قوي شيميايي استفاده مي‌شود مواد آلي به خوبي و به فوريت اكسيد يا تجزيه مي‌شوند و به همين دليل است كه جواب COD يك فاضلاب نزديك به  جواب BOD نهايي است. در نتيجه مي‌توان پي برد كه جواب COD بيشتر از جواب BOD₅ است. كارخانه‌ها اجاره ندارند فاضلابي با COD بيش از 100 Mg/Lit را تخليه كنند.

معايب COD نسبت به BOD:

در آزمايش COD استثنائاً بعضي از مواد آلي نظير فنل و اسيد استيك اندازه‌گيري  نمي‌شود. ضمناً با اندازه‌گيري BOD و بكار بردن فرمول‌هايي مي‌توان سرعت تجزيه مواد آلي را همانند آنچه كه در طبيعت وجود دارد بدست آورد. اما با اندازه‌گيري COD نمي‌توان به اين نتايج رسيد.

اساس آزمايش COD

          به نمونة فاضلاب مقدار زيادي بي‌كرومات پتاسيم مي‌ريزم. كليه عمليات عيناً براي يك نمونه آب مقطر (شاهد) انجام مي‌گيرد. بي‌كرومات را توسط فروس آمونيوم سولفات در مجاروت معرف فرايون تيتر مي‌كينم. تفاضل دو عدد اندازه‌گيري شده از بي‌كرومات براي نمونه و شاهد مقدار مصرفي براي مواد آلي كه همان نياز شيميايي اكسيژن يا COD مي‌باشد به ما مي‌دهد.

كلرور يك تركيب معدني است كه احياء كننده است و بي‌كرومات پتاسيم را مصرف مي‌كند، پس بايد آن را از فاضلاب حذف كرد. براي خارج كردن كلرور از سولفات جيوه  استفاده مي‌كنيم تا به صورت HgCL₂ رسوب كند و از محيط خارج شود.

2CL+ Hg²⁺   Hg CL₂

          براي حذف ديگر مواد احياء كننده مثل نيتريت و آهن از تركيب اكسيد كنندة اسيد سولفاميك استفاده مي‌كنيم.

براي اينكه اسيدهاي چرب ، بخوبي حذف شوند از كاتاليزو نيترات نقره استفاده شود.

روش كار:

          مقدار كمي از نمونه ( 1 تا 5 سي‌سي) را با آب مقطر تا رسيدن حجم 20 سي‌سي رقيق مي‌كنيم. سپس تعداد ي سنگ جوش را در ارلن مي‌ريزيم تا جوشيدن يكنواخت انجام شود. براي رفع مزاحمت كلرورها 4/0 گرم سولفات جيوه توسط ترازو وزن كرده و در ارلن مي‌ريزيم. 10 سي‌سي بي‌كرومات پتاسيم را در ارلن مي‌ريزيم، سپس 30 سي‌سي اسيد سولفوريك مخصوص COD (اسيدي است كه در آن سولفات نقره براي رفع مزاحمت اسيدهاي چرب حل شده است) اضافه مي‌كنيم. ارلن را به مبرد مي‌بنديم و اجاق را روشن مي‌كنيم. يك بشر را روي سر مبرد مي‌گذاريم. 2 ساعت زمان مي‌گيريم. اگر رقيق سازي  خوب انجام بگيرد رنگ محلول نارنجي مي‌شود و در غير اين صورت در هنگام جوشيدن رنگ سبز به خود مي‌گيرد. بعد از 2 ساعت مبرد را برداشته و با پيست داخل مبرد را با آب مقطر مي‌شوييم. دوياره ارلن را زير آب سرد، سرد مي‌كنيم. حجمش را با آب مقطر به حجم 140 سي‌سي مي‌رسانيم. سه قطره معرف فرايون به آن اضافه كرده و در زير بورت حاوي فروس آمونيوم سولفات تا تغيير رنگ به قرمز قهوه‌اي تيتراسيون را ادامه مي‌دهيم (ابتدا سبز رنگ مي‌شود بعد قرمز قهوه‌اي). آنگاه از طريق فرمول زير مقدار COD را بدست مي‌آوريم.

 

 

a: حجم فروس مصرفي شاهد

b: حجم فروس مصرفي نمونه

N: نرماليته فروس

V: حجم نمونه (cc20)

جمع آوري و دفع مواد زايد جامد (زباله)

          در هر صنعتي صرفنظر از اينكه راندمان كار چقدر باشد هموراه مقداري مواد زايد وجود خواهد داشت. اين مواد زايد بايد به طوري دفع شود كه از نظر بهداشتي زياني متوجه كارگران آن صنعت و ساير ساكنين آن منطقه ننمايد.

          شركت صنعتي كاوه در بخش‌هاي مختلف زباله‌هاي متفاوتي توليد مي‌كند. اين زباله‌ها را مي‌توان در 4گروه زير طبقه‌بندي كرد.

1ـ زباله‌هاي مربوط به رستوران: اين زباله‌ها مربوط به باقيمانده غذا، قسمت‌هاي غير قابل مصرف ميوه و سبزي مي‌شود.

2ـ زباله‌هاي مربوط به خط توليد: مانند تراشه های فلزی و...

4-     زباله های بهداشتی درمانگاه

5-     زباله های قسمت اداری

جایگاه موقت نگهداری زباله باید دارای شرایط زیر باشد:

1-  جهت جلوگیری از ایجاد یک منظره زشت و رعایت مسایل ایمنی و بهداشت اطراف محل فوق باید حصار کشی شود.

2-  جهت جلوگیری از ورود حشرات و جوندگان و تکثیر آنها رعایت اصول ایمنی و بهداشت در ساخت این مکانها الزامی است.

3-  کلیه ضایعات و اقلام مازاد بر مصرف شرکت باید هر یک به صورت جداگانه تفکیک شود تا در صورت لزوم امکان بازیافت آنها میسر شود.

4-  برای حفظ بهداشت و جلوگیری از آلودگی محیط زیست مکان فوق بایستی مجهز به لوله کشی آب باشد تا همه روزه پس از اتمام کار ،عملیات شستشو صورت پذیرد.ضمنا شیب باید بگونه ای باشد که فاضلاب ناشی از شستشو به شبکه جمع آوری فاضلاب ملحق شود.

پیشنهاد در خصوص جمع آوری موقت زباله:

1-  توصیه می شود هر یک از ظروف زباله را با توجه به نوع زباله ای که در آن قرار است نگهداری شود رنگ آمیزی نمود.مثلا رنگ آمیزی به رنگ سفید در مورد زباله های بهداشتی و غیره.

2-  توصیه می شود ظروف نگهداری زباله هر روز شسته شوند تا از ایجاد بوی بد و تجمع حشرات جلوگیری شود.

3-  بالا قرار دادن ظروف نگهداری زباله به اندازه 30 سانتیمتر از کف زمین جهت سهولت در تمیز کردن و عدم توجه موشها.

4-  توصیه می شود در انبار زباله ها در کارخانه دقت شود که زباله های قابل بازیافت از دیگر زباله ها جدا شود و از مخلوط شدن زباله ها جلوگیری بعمل آید.

5-     قرار دادن کیسه های پلاستیکی در ظروف جمع آوری زباله و ...

مبارزه‌ها با حشرات و جوندگان

1ـ مبارزه با حشرات

          به غير از صنايع مواد غذايي كه ممكن است غذاي مورد نياز حشرات را نيز در محيط كارخانه تأمين كنند، در ساير صنايع كنترل حشرات بستگي زيادي به درجه تميز نگهداشتن محيط دارد. يكي از بهترين روش‌هاي كنترل حشرات، معدوم نمودن اماكن رشد و نمو آنهاست. در مورد مگس، توده‌هاي متراكم زباله، فضولات حيواني، پس ماندة مواد آلي در حال فساد، مدفوع انسان و ساير حيوانات، محل رشد مناسبي براي نوزاد مگش مي‌باشد. يكي  ديگر از حشرات مزاحم كه مبارزه با آن اغلب بسيار مشكل است، انواع سوسك مي‌باشد. براي مبارزه با اين حشرات علاوه بر تميز نگاه داشتن محيط، سم پاشي با انواع سموم موثر حشره‌كش در پناهگاه‌هاي آنان كه در پشت قفسه‌هاي آشپزخانه، شكاف‌ها و سوراخ‌ها و مجاري فاضلاب است، بسيار مؤثر مي‌باشد.

2ـ مبارزه با جوندگان

          آلوده شدن محيط صنايع به انواع موش‌ها، علاوه برخطرات بهداشتي مانند انتقال انواع بيماري‌ها نظير طاعون و تيفوس سبب زيان‌هاي اقتصادي زياد مي‌شود. يكي از اساسي‌ترين راه‌هاي مبارزه با موش‌ها تغييرات كلي در محيطي است كه اين حيوانات در آن پناه گرفته‌اند و از آنجا غذاي آنان تأمين مي‌گردد. روش ديگر استفاده از سموم و طعمه گذاري مي‌باشد.

نحوة مبارزه با حشرات و جوندگان در شركت صنعتي كاوه

در كارخانه كاوه سم پـاشي در دستشويي ها و حمام هر هفته انجام مي شود ولي در کارگاه های توليد سم پاشي صورت نمي گيرد. ولی در صورت رؤيت سوسک ، مگس و ديگر حشرات موذی بصورت اختصاصی آن مناطق نيز سم پاشی می شوند .

نحوه سم پاشی در توالت ها ، حمام ها و رختکن ها بر روی کل کف زمين انجام می شود و مقداری از ديواره نيز سم پاشی می گردد

طعمه گذاری در کارخانه بصورت ماهيانه انجام می شود و در قسمت های اداری ، توليدی و انبارها انجام می گردد ، طعمه در زير دستگاه ها ،ميز های اداری و پالت های انبار گذاشته می شود .

سم استفاده شده در کارخانه كاوه سم 20 درصد امولسيون نگون می باشد و همچنين طعمه موش گرانوا 05/0 بروديفاکوم می باشد .كه توسط پيمانكار هر چند وقت انجام مي گيرد.

Bromodiphenyl-4-yl)-3-(3-(4

تسهيلات بهداشتي كارگران

          در هر صنعتي تسهيلات كافي مانند توالت، دستشويي، دوش و اطاق‌هاي تعويض لباس  از ضروريات است. ايجاد تسهيلات بهسازي به قدر كافي و نگهداري آنها به صورت تميز و بهداشتي و اجراي مقررات بهداشتي در مورد موظف نمودن كارگران به استفاده از آنها نه      تنها خود كارگر را از خطرات بيماري محافظت خواهد نمود، بلكه در جلوگيري از انتشار ارگانيسم‌هاي بيماري‌زا و عفونت‌هاي حاصله از آنها نيز در بين كارگران موثر خواهد بود.

1ـ تعداد توالت‌ها

          براي هر جنس، توالت به تعداد كافي و جداگانه بر حسب جدول زير مورد نياز مي‌باشد.

          حداقل عرض توالت 80 و حداقل طول‌ آن 120 متر بايد باشد به طوريكه فضاي آن از حدود 85/0 متر مربع كمتر نباشد.

2ـ تعداد دشتشويي:

          براي هر جنس تعداد دستشويي مطابق جدول زير در نظر گرفته مي‌شود.

3) تعداد حمام و دوش

          براي هر 15 نفر بايستي يك دوش مجهز به آب گرم و سرد تهيه شود

.4) رختكن

          بايد جايگاهي مناسب و وسيع براي لباسي‌هايي كه در خلال مدت كار پوشيده نمي‌شوند فراهم و به نحو درستي از آن نگهداري بعمل آيد اتاق رختكن بايد به اندازة كافي روشن بوده و تهوية شده و پاكيزه نگهداري شود.

          كف اطاق بايد داراي سطح صاف و غير قابل نفوذ باشد تا نظافت را آسانتر نمايد. اين بخصوص در كارخانه‌هايي كه قسمتي از مراحل توليد آلوده كننده است ضرورت بيشتري دارد. قرار دادن كفش پاكن به اندازة مناسب در جلوي درهاي ورودي مفيد است.

در بين روش‌هاي متعددي كه جهت نگهداري لباس‌هاي شخصي كارگران در مدت زمان كار اعمال مي‌شود، تهيه قفسه‌هاي انفرادي با قفل و كليد مجزا براي هر كارگر راه حل مناسبي به نظر مي‌رسد

تأمين غذاي سالم:

          هدف از تأمين غذاي سالم و مراقبت‌هاي بهداشتي در تهيه و پخت غذا، پيشگيري از بروز بيماري‌ها و مسموميت‌هاي غذايي است. بيماري‌هايي كه در اثر مصرف غذاي آلوده يا فاسد ايجاد مي‌شوند عبارتند از:

-‌ مسموميت‌هاي غذايي كه در اثر مصرف غذاي مانده و فاسد ايجاد مي‌شود.

ـ انگل‌ها كه از طريق غذا انتقال مي‌يابند.

: مساحت لازم برای هر نفر

ميزهاي غذاخوري بايد هميشه تميز و عاري از آلودگي و چربي باشند و در كارگاه هايي كه كارگران با مواد سمي سر و كار دارند , نگهداري و خوردن هر نوع غذا در محل ممنوع است . همچنين بايد از كشيدن سيگار در هنگام كار جلوگيري به عمل آيد .

 فرم بازرسي از تسهيلات بهداشتي كارگاه – يخچال و سردخانه " مبحث چهارم از فصل دوم آيين نامه مربوط به ماده 156 قانون كار "

 1ـ يخچال و سردخانه بايد مجهز به دماسنج سالم بوده و درجه حرارت آنها بطور منظم و مرتب كنترل گردد .

 2ـ نظافت و شستشوي داخل يخچال و سردخانه بايد مرتباً انجام شود .

3ـ به منظور جلوگيري از احتمال فساد در اثر قطع برق بايد سردخانه مجهز به برق اضطراري باشد و سيستم برقي آن ايمن باشد .

4ـ لاشه هاي گوشت بايد از چنگك آويزان گردد .

 5ـ از قرار دادن موادغذايي بطور مستقيم و بدون داشتن ظرف مناسب در داخل يخچال و سردخانه جلوگيري شود .

 6ـ قبل از قرار دادن سبزيجات و ميوه جات در يخچال بايد آنها را شستشو وضدعفوني نمود.

 7ـ كارگران بايد قبل از ورود به داخل سردخانه از كفش مخصوص استفاده نمايند .

8 ـ ورود افراد متفرقه به داخل سردخانه ممنوع مي باشد .

فرم بازرسي از تسهيلات بهداشتي كارگاه " آشپزخانه و غذاخوري " مبحث اول و دوم از فصل دوم آيين نامه مربوط به ماده 156 قانون كار

1 ) انبار كردن مواد اوليه يا موادخام غذايي بايد در اتاق هاي خشك , قابل تهويه و عاري از حشرات و جوندگان انجام گيرد .

2 ) مواد غذايـي فاسد شدنـي بـايد تـازه تهيـه شونـد و در يخچال و سردخانه نگهداري گردند .

3 ) ظروف غذاخوري كثيف و همچنين ظروف تهيه غذا پس از استفاده بايد در محلي جدا از آشپزخانه در آبي كه به آن مايع ضد عفوني كننده اضافه شده است , شسته شود و در جاي مخصوصي تا خشك شدن بماند و سپس در قفسه هاي مخصوص جهت جلوگيري از نشستن گردوغبار گذاشته شود .

4 ) استعمال دستمال براي خشك كردن ممنوع است .

5 ) محيط ظرفشويي بايد داراي روشنايي كافي باشد .

6 ) آشپزخانه بايد داراي تهويه عمومي و موضعي مناسب باشد .

7 ) پنجره ها و درهاي آشپزخانه بايد براي جلوگيري از ورود مگس و حشرات , توري سيمي داشته باشند و درهاي آن مجهز به فنر باشد .

8 ) كف آشپـزخانه بـايد بـا محلولي كه حلال چربـي بـاشد پس از هربارتهيه غذا شسته شود.

9 ) سطوح كار آشپزخانه بايد بعد از هر وعده غذا  با محلول هاي ضدعفوني كننده شستشو و تميز شوند .

10 ) كارگران آشپزخانه بايد قبل از استخدام كليه آزمايشات طبي را انجام داده و زير نظر پزشك كارخانه 6 ماه يكبار از آنها آزمايشات پزشكي به عمل آيد . كليه كارگران آشپزخانه بايد داراي كارت بهداشتي معتبر باشند .

 11 ) كارگران آشپزخانه بايد آموزش كافي براي نظافت انفرادي و بخصوص نظافت دستها و ناخن ها ببينند .

12 ) در محل آشپزخانه مي بايستي امكان استحمام و نظافت وجود داشته باشد .

13) سقف آشپزخانه بايد به رنگ روشن و بدون ترك خوردگي باشد .

14 ) ديوارهاي آشپزخانه تا زير سقف كاشي , بدون ترك خوردگي باشد .

15 ) كف آشپزخانه بدون ترك خوردگي , صاف , هموار , قابل شستشو بوده و لغزنده نباشد .

16 ) كف محل غذاخوري داراي شيب مناسب به سمت كفشوي باشد و لغزنده نباشد .

17 ) جعبه كمك هاي اوليه باحداقل داروهاي مورد لزوم تهيه و درمحل نگهداري شود .

18 ) كارگران بايد در هنگام كار ملبس به روپوش سفيد , پيش بند , كلاه و دستكش يكبار مصرف باشند .

19) سطوح و ميـزهاي كار بايد صاف و روكش دار ، قابل شستشو ، ضدعفوني و ضد زنگ باشند . 

فرم بازرسي از تسهيلات بهداشتي كارگاه – انبار مواد غذايي " مبحث سوم از فصل دوم آيين نامه مربوط به ماده 156 قانون كار "

1 ـ سطح و فضاي انبار بايد متناسب با نوع و ميزان مواد مورد ذخيره باشد .

2 ـ انبار بايد داراي قفسه بندي مناسب بوده و مواد به طريقي چيده شوند كه خطر سقوط نداشته و مزاحمتي براي عبور و مرور افراد ايجاد ننمايند .

3 ـ ديوارها , سقف و كف انبار بايد صاف و بدون ترك خوردگي و قابل نظافت باشد .

4 ـ ديوارهاي جانبي انبار موادغذايي تا ارتفاع cm  80 از كف از مصالح مقاوم در برابر جوندگان باشد . 

5 ـ بين درهاي انبار بايستي 20 الي 30 سانتي متر با ورق آلمينيومي پوشيده بوده و هيچگونه درزي جهت ورود حيوانات موذي نداشته باشد .

6ـ كليه درها و پنجره هاي انبار بايد سالم , قابل شستشو و مجهز به توري زنگ نزن باشند .

7 ـ از تابش مستقيم نور آفتاب به مواد انبار شده جلوگيري شود . ضمناً درجه حرارت مرتباً كنترل شود .

ـ مسموميت در اثر مواد شيميايي

          برنامة غذايي كارگران صنايع گوناكون بايد با مقررات و نظارت كارشناسان تغذيه و متناسب با نوع فعاليت كارگران تهيه شود. كارگران نبايد غذاي خود را در محلي كه ماده   سمي وجود دارد صرف كنند و مي‌بايست از نگهداري مواد غذايي در محل كار پرهيز نمايند. براي جلوگيري از صرف غذا در محل كار، هر كارخانه بايد داراي غذا خوري مناسب بوده كه در آن تسهيلات زير فراهم شده است:

ـ يك وعده غذاي گرم و كامل براي كاركنان تهيه شود.

ـ كاملاً تميز بوده و تمام نكات بهداشتي در آن رعايت شود.

ـ دسته كم گنجايش يك سوم تعداد كارگران را داشته باشد.

ـ براي كارگران كه برنامة غذايي خاص دارند، مانند افراد مبتلا به بيماري‌هاي فشار خون، ديابت و زخم معده‌ غذاي مخصوص تهيه شود.

ـ از لحاظ بعد مسافتي در محل مناسب قرار گرفته باشد.

          به منظور پيشگيري از انتشار بيماري‌ها و شيوع مسموميت‌هاي غذايي كارگران آشپزخانه مي‌بايست به صورت دوره‌اي به دقت معاينه شوند. توجه به تغذيه كارگران از نظر كمي و كيفي نه تنها سلامت كارگران را تضمين مي‌كند و از بيماري و غيبت مكرر مي‌كاهد بلكه به افزايش توليد نيز كمك شايان توجهي مي‌كند.

وضعيت موجود تأمين غذا در کارخانه كاوه و ارائه پيشنهادات

در اين کارخانه تمامی محموله های ورودی به رستوران از لحاظ بهداشتی توسط کارشناس بهداشت بررسی می شوند و در صورت بروز مشکل در آن از تخليه آن محموله جلوگيري می شود .

همچنين يک بازديد روزانه از فعاليت های رستورن صورت می گيرد که در صورت وجود مشکل در هر يک از قسمت های رستوران اعم از تهيه ، آماده سازی و طبخ غذا مراتب به صورت مکتوب در آمده و در کميته حفاظت مورد ارزيابي قرار می گيرد و برای آن ارائه طريق می شود .

از مشکلات موجود سقف رستوران مي باشد كه مشابه سقف قسمتهاي ديگر كارخانه است سقف شيبدار ايرانيتي كه قسمت داخلي آن با پشم شيشه عايق كاري شده است

كف آن قابل شستشو مي باشد. و همچنين فضاي كافي براي تمامي كارگران وجود دارد.ديوار
آشپز خانه تا ارتفاع 5/2 متري كاشيكاري شده است.و همچنين تمامي كارگران هر 6 ماه يكبار تمامي آزمايشات مربوطه را انجام مي دهند.